Utworzenie diecezji podlaskiej (1818 r.)
Według prof. J. Skowronka w sejmiku janowskim wzięło udział kilka tysięcy wyborców. Marszałkiem sejmiku garwolińskiego został Piotr Paliszewski. Ostatecznie posłami z woj. podlaskiego zostali wybrani m.in.: Roman Ośmiałowski – właściciel Żabikowa, Wojciech Kunicki – właściciel Hańska, ks. Józef Duczymiński jako deputowany zgromadzeń gminnych obwodu radzyńskiego, Józef Grabowski – dziedzic Grębkowa. Początek obrad sejmu został wyznaczony na 27 marca 1818 r. Inaugurację poprzedziło zgodnie z tradycją nabożeństwo w katedrze warszawskiej.
Posłowie podlascy brali znaczący udział w głosowaniu nad projektem zmiany prawa cywilnego o małżeństwach i rozwodach. O tym głosowaniu pod datą 3 maja napisał późniejszy poseł żelechowski Joachim Lelewel: „Odrzucona rzecz co do małżeństw ze śmiesznymi w senacie konceptami popierana, musiała być odrzucona, kiedy nie była jakby należało ewangelicznymi i historycznymi prawdami podparta”.
Sejm nie podjął kwestii chłopskiej, a w województwie podlaskim zdarzały się coraz ostrzejsze formy protestu. Chłopi z Czerwonki Liwskiej stawili czynny opór przeciw nadmiernej pańszczyźnie i trafili do więzienia. Komisja Województwa Podlaskiego zaproponowała powołanie Sądu Włościańskiego – złożonego z sołtysa i trzech gospodarzy – do rozstrzygania skarg chłopskich, np. o pobicie przez dziedzica, oraz ustalenie urzędowych norm pańszczyzny, ale władze Królestwa Polskiego ten projekt odrzuciły.
Szkoły podlaskie borykały się z kłopotami finansowymi i zależało im na wsparciu władz. W związku z zabieganiem o uzyskanie zasiłku rządowego, w kwietniu 1818 r. szkołę duchowną w Węgrowie wizytowali komisarze woj. podlaskiego, szanowani obywatele ziemscy z okolicy, jak również okoliczni wójtowie gmin i sołtysi.
Dojrzewała również sprawa powołania osobnej diecezji. Władze Królestwa popierane przez cara Aleksandra I uzyskały zgodę Stolicy Apostolskiej na to, żeby ilość i granice diecezji w Królestwie Polskim zostały dostosowane do ilości i granic województw. 30 czerwca 1818 r. bullą „Ex imposita Nobis” papież Pius VII erygował diecezję podlaską z siedzibą w Janowie Podl. Stało się zgodnie z tradycją, gdyż miasto to było do czasów III rozbioru Polski stolicą biskupów łuckich i tu miały swoje siedziby oficjalat i archidiakonat brzeski, konsystorz generalny (kuria), seminarium duchowne i kapituła kolegiacka. 2 lipca 1818 r. papież Pius VII postanowił wynieść bp. Łukasza Lewińskiego na stolicę biskupią podlaską. Polecił więc arcybiskupowi metropolicie warszawskiemu Franciszkowi Malczewskiemu, jako delegatowi apostolskiemu i wykonawcy bulli, przeprowadzenie procesu informacyjnego o bp. Lewińskim. Był to dotychczasowy sufragan kujawsko-pomorski we Włocławku. Urodził się w 1751 r., a biskupem został w 1795 r. Ukończył studia w Akademii Krakowskiej. Wykazał się patriotyczną postawą, gdyż w czasach powstania kościuszkowskiego był komisarzem cywilno-wojskowym województwa kujawskiego. Nie czekając na zakończenie sprawy przez metropolitę Malczewskiego, car Aleksander I, mając pozytywną opinię namiestnika gen. J. Zajączka i powołując się na art. 42 Konstytucji Królestwa Polskiego, 11 sierpnia 1818 r. mianował Łukasza Lewińskiego biskupem podlaskim, polecając mu starać się o zatwierdzenie Stolicy Apostolskiej (Rzym uczynił to dopiero w marcu następnego roku).
Nowy biskup początkowo nie miał gdzie zamieszkać, gdyż rząd Królestwa zajął w 1817 r. dotychczasową rezydencję, czyli zamek biskupi w Janowie, na biura i mieszkanie dla urzędników państwowej stadniny koni. Nie chcąc zatargu i daremnego oczekiwania na zwrot, biskup zakupił z konieczności niewielki majątek Zakrze na terenie parafii Łosice (odległy ponad 30 km od Janowa) i tam zamieszkał.
Nowo powstałą diecezję stanowiło 117 parafii i dwie filie duszpasterskie. Ponadto było jeszcze 10 kościołów przyklasztornych i 47 kaplic. 53 parafie pochodziły z byłej diecezji łuckiej, 37 parafii z byłej diecezji krakowskiej, 22 parafie z byłej diecezji poznańskiej, trzy z byłej diecezji płockiej i cztery parafie z byłej diecezji chełmskiej. Diecezja została podzielona na 11 dekanatów: bialski, garwoliński, janowski, liwski, łaskarzewski, łukowski, międzyrzecki, parczewski, siedlecki, stężycki i węgrowski.
22 grudnia 1818 r. bp Lewiński upoważnił szanowanego proboszcza z Międzyrzeca – ks. prałata Adama Kukiela do zastępowania go w administrowaniu diecezją i mianował go wikariuszem generalnym, archidiakonem nowej kapituły janowskiej. Północna część Podlasia, która kiedyś należała do diecezji łuckiej, włączona teraz do cesarstwa rosyjskiego, została przyłączona do archidiecezji mohylewskiej, archidiakonatu białostockiego, w którego skład weszło sześć dekanatów: Bielsk Podlaski, Brańsk, Drohiczyn, Sokółka, Białystok i Knyszyn. W skład archidiakonatu białostockiego weszło 50 parafii, sześć filii i pięć klasztorów. Ordynariuszem diecezji mohylewskiej był wtedy arcybiskup Stanisław Siestrzeńczewicz, a wielkorządcą obwodu białostockiego został mianowany przez cara senator J. A. Theyls.
Bp Lewiński odznaczał się dobrocią. Napisano o nim: „Czyny dobroczynności były codzienną strawą jego życia”. Zakładał przytułki dla starców i ubogich. Został m.in. prezesem i protektorem Wojewódzkiego Towarzystwa Dobroczynności w Siedlcach.
Józef Geresz