Kodeń w powstaniu styczniowym
Doszło do bitwy, w której zwycięstwo odnieśli powstańcy. W pierwszym dniu powstania styczniowego była to w całym Królestwie Polskim jedyna wygrana bitwa. Na przestrzeni wieków, a przecież Kodeń ma już ponad 500 lat, było to jedyna zwycięska bitwa w naszej miejscowości.
Pamięć żyje
W latach międzywojennych, odbywały się z tej okazji wieczornice z udziałem wojska i młodzieży. Współcześnie o powstaniu styczniowym pamięta się w szkole. Pojawiła się też inicjatywa wzniesienia pomnika w centrum Kodnia. W tym celu w 2000 r. powstało Stowarzyszenie Upamiętnienia Walk Powstania Styczniowego w Kodniu. W jego skład weszła grupa mieszkańców Warszawy, Tucznej i Kodnia. Artysta rzeźbiarz Eugeniusz Kozak zaprojektował pomnik w kształcie granitowego bloku. Siedzący na nim orzeł trzyma w szponach wieniec z gałązek laurowych i dębowych, przepasany wstęgą z napisem „Synom Ziemi Podlaskiej – Powstańcom Kodeńskim”. Na froncie granitowego bloku umieszczona miała być tablica z napisem „Powstanie Styczniowe – Zwycięska Bitwa o Kodeń 22-23 stycznia 1863”. Pod napisem usytuowana została pieczęć Rządu Narodowego – w trójdzielnej tarczy: Orzeł Biały, Pogoń i Archanioł Michał. Poniżej motto: „Skoro Bóg podzielił ludzkość na narody dodając każdemu z nich pewne odrębne cechy, każdy więc naród równe ma prawo do swego istnienia jako niezależna jednostka rozwijająca ze swobodą zupełną tę myśl, którą Stwórca w jej łonie złożył. Umiłowanie ojczyzny i podnoszenie dla niej największych ofiar – to nie wybór, a obowiązek odziedziczony w testamencie naszych ojców. Romuald Traugutt”.
Plany i możliwości
Niestety realizacja zamierzenia przekraczała możliwości samego stowarzyszenia, jak i władz samorządowych. Koszt pomnika oscylował w granicach 140 tys. zł. Ktoś nawet powiedział, a ktoś inny napisał w gazecie, że to równowartość 2 tys. 267 m2 asfaltu na trzech ulicach. Ale czy można przeliczyć ofiarę z życia powstańców styczniowych na metry kwadratowe asfaltu?
Udało się zebrać fundusze na odlanie dwóch tablic z brązu – jednej z pieczęcią, drugiej ze słowami Traugutta. Oprócz tego Towarzystwo Przyjaciół Kodnia w 1999 r. zwróciło się do rady gminy, żeby nazwać jedną z nowych ulic – ul. Powstania Styczniowego. W 2009 r. z inicjatywy kodeńskiego proboszcza o. Stanisława Wodza OMI odnowiono powstańczą mogiłę na miejscowym cmentarzu, na której umieszczono wspomniane tablice. Jednak tak naprawdę przez półtora wieku zwycięska bitwa powstańców o Kodeń nie była w dostateczny sposób upamiętniona.
Teraz, z okazji okrągłej rocznicy, pragniemy powrócić do tych zamierzeń i umieścić pamiątkową tablicę na kamieniu postawionym w pobliżu miejsca bitwy. Na tablicy wyryte zostaną nazwiska 45 zidentyfikowanych mieszkańców Kodnia i okolic, uczestników zwycięskiego ataku, a także tych, którzy brali udział w powstaniu styczniowym lub je wspierali. Wielu z nich zginęło na polach bitew w 1863 i 1864 r., niektórzy za udział w powstaniu zapłacili więzieniem lub wieloletnią katorgą.
Wyraz wdzięczności
Dzisiaj, mając wolną Polskę, winniśmy być wdzięczni tym, których jedyną majętnością była miłość do ojczyzny, a wiara w jej zmartwychwstanie i wolność – największą cnotą.
Dlatego też – żeby na pamiątkowej tablicy, pod listą powstańców, z dumą i wdzięcznością oraz z czystym sumieniem napisać „Społeczeństwo Kodnia” – zwróciliśmy się o pomoc finansową w realizacji tego przedsięwzięcia do mieszkańców Kodnia, którzy do końca stycznia mogą dokonywać wpłat na ten cel w sekretariacie Zespołu Placówek Oświatowych, od poniedziałku do piątku, od 8.00 do 15.00.
Uroczyste odsłonięcie pamiątkowej tablicy i kamienia odbędzie się 22 stycznia. Tego dnia w miejscowym kościele parafialnym o 10.00 rozpocznie się Msza św., którą odprawi proboszcz i następca kodeńskich infułatów o. Bernard Briks OMI. Po nabożeństwie nastąpi poświęcenie kamienia z pamiątkową tablicą oraz złożenie wieńców na mogile powstańczej. Później, w budynku Gminnego Centrum Kultury, Sportu i Turystyki, zaprezentowana zostanie część artystyczna w wykonaniu uczniów ZPO, a następnie odbędzie się promocja książki Jarosława Onyszczuka z Warszawy, pochodzącego z Kodnia, pt. „Kodeń w Powstaniu Styczniowym. 1863-1864”.
Jacek Malarski – prezes Towarzystwa Przyjaciół Kodnia
KL