Po pomoc – ale do kogo?
Mając przed sobą gąszcz ofert wsparcia psychologicznego i psychoterapeutycznego, trudno podjąć decyzję, do kogo się zwrócić. Wydawać by się mogło, że psychologia to ta sama specjalizacja co psychoterapia, mediator mylony jest z psychologiem, coach z psychoterapeutą. Bywa, że trudno nam określić własny problem, a tym samym znaleźć adekwatną pomoc. Szukamy więc po omacku, a to - niestety - sprawia, że wsparcie, jakie otrzymujemy, jest nieodpowiednie.
Wszyscy specjaliści mają za zadanie pomagać osobom, które do nich przychodzą. Są w tym wyszkoleni, nie oceniają i nie wydają wyroków. Pomagają zrozumieć siebie i problem, poradzić sobie z nim – psychologicznie lub farmakologicznie. Każdego z nich obowiązuje tajemnica zawodowa. Wyjątkiem są sytuacje, które mogą stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia osób, którym pomagają, lub ich bliskich. Każdy profesjonalny specjalista kieruje się także zasadami kodeksu etycznego.
O lekarzu psychiatrze pisałam w poprzednim wydaniu (osoba, która ukończyła ogólne studia medyczne, zrobiła specjalizację z psychiatrii jest uprawniona do prowadzenia farmakoterapii, wystawiania zwolnień, skierowań do szpitala. Do lekarza psychiatry pracującego w ramach umowy z NFZ nie jest wymagane skierowanie). Mniej więcej orientujemy się też, kim z wykształcenia jest psycholog (absolwent wyższych, jednolitych studiów o kierunku psychologia; ukończenie różnego rodzaju kursów, także rocznego studium psychologii nie daje dyplomu psychologa i nie uprawnia do wykonywania zawodu; psychologiem nie jest również osoba, która ukończyła jedynie studia podyplomowe w zakresie psychologii lub coachingu). Psycholog jest wyszkolony w posługiwaniu się specjalistycznymi testami, diagnozowaniu, opiniowaniu i udzielaniu szeroko rozumianej pomocy psychologicznej, edukacji, poradnictwie, doradztwie. Można spotkać się też z terminami określającymi bardziej precyzyjnie specjalizację, np. psycholog sportu, psycholog biznesu. Jako oddzielną podkategorię wyróżnić należy psychologów dziecięcych, czyli tych, którzy kończąc odpowiednie szkolenia i kursy, wykwalifikowani są w pomaganiu dzieciom, młodzieży oraz ich rodzinom (o specyfice tej podspecjalizacji napiszę wkrótce). Do psychologa pracującego w ramach umowy z NFZ niezbędne jest skierowanie.
Zarówno psychiatra, jak i psycholog mogą pracować również jako psychoterapeuci. Kwalifikuja ich do tego dodatkowe specjalistyczne, podyplomowe szkolenie z zakresu psychoterapii zakończone egzaminem i wydaniem certyfikatu. Na ogół trwa ono od czterech do sześciu lat. Prowadzone jest przez szkoły psychoterapii – w zakresie różnych nurtów terapeutycznych (podejście psychodynamiczne, poznawczo-behawioralne, systemowe, humanistyczno-egzystencjalne, integracyjne). W trakcie nauki przyszli specjaliści przechodzą własną psychoterapię, co pozwala im poznać swoje ograniczenia i trudności. Rzetelny psychoterapeuta cały czas dokształca się, a swoją pracę poddaje regularnej superwizji, czyli merytorycznemu nadzorowi, kontroli pracy, rozwiązywaniu ewentualnych dylematów u superwizora (specjalisty z dużym doświadczeniem, stażem pracy, po odpowiednich szkoleniach, zakończonych otrzymaniem certyfikatu).
Osobą udzielającą pomocy jest także terapeuta uzależnień, a więc specjalista, który ukończył dodatkowo szkolenie z zakresu terapii uzależnień. Wspiera osoby z wszelkiego rodzaju uzależnieniami (od alkoholu po inne substancje psychoaktywne, np. narkotyki dopalacze). Często pomaga również rodzinie osób uzależnionych, których dotykać może problem tzw. współuzależnienia.
Poza wspomnianymi specjalistami pomocy udzielają się także seksuolodzy (zajmują się wszystkim, co wiąże się z seksualnością człowieka: od potrzeb seksualnych, przez uczestniczenie cielesne, emocjonalne i duchowe w kontaktach seksualnych, aż po czerpanie satysfakcji, budowanie relacji, posiadanie potomstwa), interwenci kryzysowi (pracują m.in. w telefonach zaufania, ich działania obejmują kilka obszarów: psychologiczny, prawny, medyczny, środowiskowy, mają za zadanie wspomóc i towarzyszyć osobie bezpośrednio po trudnym wydarzeniu lub kryzysie – śmierci bliskiej osoby, rozwodzie, ale też wypadkach, katastrofach czy kataklizmach, pomagają przywrócić równowagę psychiczną), mediatorzy (prowadzą spotkania, które mają na celu zawarcie porozumienia przez zwaśnione strony, są bezstronni i neutralni, nie reprezentują żadnej ze stron. Mediacje obejmują sprawy cywilne, karne, rodzinne, gospodarcze, edukacyjne czy sąsiedzkie) oraz osoby zajmujące się coachingiem (stymulują rozwój poprzez wspieranie konkretnych działań, pomagają w określeniu celu i dobraniu najbardziej efektywnych środków do jego osiągnięcia, tym celem może być np. rozwój osobisty).
Gdy zachodzi potrzeba lub umiejętności są niewystarczające, każdy ze specjalistów powinien przekierować pacjenta/klienta do innego profesjonalisty.
Kompetentny specjalista to ważny element skutecznej pomocy. Warto więc zadbać o siebie i dopytać o przygotowanie merytoryczne osób podejmujących się pomocy czy doradztwa.
Marta Kozaczuk