Maryja w muzeum
Pomysł zorganizowania wystawy, której głównym tematem byłaby Matka Boża zrodził się na początku 2016 r. - Zastanawialiśmy się nad tematem ekspozycji, która uświetniłaby Noc Muzeum organizowaną rokrocznie w Łukowie. Ponieważ maj jest miesiącem maryjnym, stąd propozycja, by główną bohaterką tego wydarzenia uczynić Maryję - mówi Mariusz Burdach kierujący Muzeum Regionalnym.
Pomysł wypalił. Projekt zrealizowano we współpracy placówki z Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie. Wernisaż wystawy miał miejsce 14 maja, a prezentowana będzie ona do końca października – miesiąca w szczególny sposób poświęconego modlitwie różańcowej.
– Wystawa cieszy się bardzo dużym zainteresowaniem – dzieli się M. Burdach, nie kryjąc, że artystyczne sposoby przedstawienia Maryi nie tylko ciekawią, ale przyciągają zwiedzających także ze względu na fakt, że jest Ona dla wierzących Matką Jezusa Chrystusa – Bogurodzicą, Najświętszą Panienką, a przy tym najlepszą z matek – powierniczką, orędowniczką, wspomożycielką… – Wielość znanych określeń Maryi, jakie utrwalone zostały chociażby w Litanii loretańskiej, odzwierciedla, jak bardzo jest bliska człowiekowi – dodaje.
Jedna postać – dziesiątki wizerunków
Autorami większości prezentowanych na wystawie obrazów i rzeźb są dawni i współcześni artyści oraz twórcy ludowi z terenu powiatu łukowskiego. Można tutaj znaleźć ponadto figurki gipsowe i porcelanowe, które wraz z obrazkami i dekoracją z kwiatów tworzyły ołtarzyki domowe, tzw. święty kąt; powszechne były one w wielu domostwach jeszcze w ubiegłym wieku, ale takie wydzielone na modlitwę miejsce wiele osób organizuje także dzisiaj. Najstarsze z prezentowanych eksponatów to drzeworyty z przełomu XVIII i XIX w. Uwagę zwracają obrazy malowane na szkle – z rejonu Górnego Śląska oraz południowo-wschodniej Polski, głownie z XIX w. Część obrazów ma charakter przedstawień portretowych – wśród nich są kopie cudownych obrazów z sanktuariów i miejsc pątniczych, m.in. Matka Boska Kodeńska, Matka Boska z Woli Gułowskiej, Matka Boska Częstochowska. Bardzo ciekawe są te obrazy, które przedstawiają sceny z życia Maryi, jak Nawiedzenie św. Elżbiety.
Na wystawie zgromadzono również dewocjonalia przywożone z polskich miejsc pątniczych, m.in. kolekcję kropielniczek glinianych, różańce, cudowne medaliki Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej, medaliki z miniaturą zdjęcia Matki Boskiej Częstochowskiej, książeczki, broszki, przypinki, szkaplerze, święte obrazki, modlitewniki itp.
Pantofelki Matki Boskiej
Eksponaty są zestawione według pewnego porządku. W aneksie zatytułowanym „Bogurodzica, Królowa” znajdziemy wizerunki Matki Bożej z różnych miejsc kultu maryjnego, jak Wilno czy Wola Gułowska. Towarzyszą im zebrane w gablotach dewocjonalia i druki dewocyjne.
W aneksie pt. „Matka” znalazły się wizerunki ukazujące wyjątkowy stosunek ludzi do Maryi, traktowanej jako Opiekunka, Orędowniczka, Ucieczka. Różnorodność sposobów ukazania roli Maryi w życiu człowieka, ale też podkreślenie Jej kobiecości, zwyczajności – oddaje nazewnictwo: Matka Boska Bolesna czy Matka Boska Karmiąca. Tutaj też umieszczono wizerunki Matki Boskiej Cygańskiej, Matki Boskiej Armii Krajowej czy Matki Boskiej Góralskiej. W tej części znalazła się także aranżacja „świętego kąta”.
„Cykl doroczny” poświęcony jest dorocznej obrzędowości, w którą w naszej kulturze wpisana jest postać Matki Bożej. W tej części zwizualizowanych zostało pięć świąt tradycyjnego kalendarza obrzędowego: Matki Boskiej Gromnicznej (Święto Ofiarowania Pańskiego); Matki Boskiej Roztwornej, Zagrzewnej lub Kwietnej (Święto Zwiastowania); Matki Boskiej Jagodnej (Święto Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny); Matki Boskiej Zielnej (Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny), Matki Boskiej Siewnej (Narodzenie Najświętszej Maryi Panny).
Część wystawy określona jako „Zielnik Maryjny” prezentuje plansze z wybranymi ziołami i roślinami, których nazewnictwo odnosi się do imienia Maryi. – Maryi zawsze przypisywano dobro i piękno, toteż kwiaty czy zioła – dobre i piękne – łączono z Jej osobą poprzez nazewnictwo, np. pantofelki Matki Boskiej – tłumaczy kustosz wystawy. Przy okazji poznać można ludowe legendy. Według jednej z nich dowiedzieć się można, że ta roślina (tojad mocny) użyczyła swoich pięknych szafirowych płatków na pantofle dla Maryli, kiedy zdarła swoje trzewiki, uciekając ze św. Józefem i małym Jezusem do Egiptu.
Muzeum Regionalne w Łukowie czynne jest przez od poniedziałku do piątku, w godz. 8.00-16.00, oraz w niedzielę, w godz. 11.00-15.00.
Nie tylko obraz, ale dowód wiary
W kulturze tradycyjnej Matka Boska, jak też w ogóle sacrum, jest odbierana niemal dosłownie: obraz jest utożsamiany z postacią – zauważa prof. Jan Adamowski.
Badacz kultury ludowej prof. J. Adamowski, kierownik Zakładu Kultury Polskiej w Instytucie Kulturoznawstwa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, charakteryzując kulturę duchową Podlasia, jednym z jej wyróżników czyni „zintensyfikowaną religijność”. Jej podstawowy wymiar to rozwinięty kult maryjny. Potwierdzeniem tej tezy są, jak zaznacza, licznie rozlokowane na naszym terenie sanktuaria maryjne, jak i wielość obrazów koronowanych na stosunkowo niedużym obszarze (sanktuarium w Kodniu, Leśnej Podlaskiej, Woli Gułowskiej, Orchówku, Parczewie). Podając przykłady form pobożności, wylicza m.in. modlitwę przy kapliczkach, przyjmowanie peregrynujących obrazów Maryi, pielgrzymowanie do sanktuariów. Żywe pozostają również formy kultu w kościołach czy sanktuariach, jak obchodzenie na kolanach ołtarza z cudownym obrazem, całowanie czy gest dotknięcia obrazu, kiedy jest wyprowadzany poza kościół. – Jest to bardzo osobiste, bezpośrednie spotkanie. Równie istotne, co przeżywanie refleksyjne, indywidualne – podkreśla dr Adamowski.
– Matkę Bożą wierni traktują jak swoją najlepszą matkę. I jak do matki społeczność zwraca się z prośbą o opiekę. W pieśniach religijnych, które analizowałem, można odnaleźć specyficzne określenia i sposoby zwracania się do Maryi, jak „nasza matka”, „matuchna” czy stosowanie wielu innych zdrobnień bądź spieszczeń, a więc określeń familiarnych – podkreśla badacz, uzasadniając poczucie bliskości Maryi oraz wyjątkową rolę, jaką przypisywano Jej wizerunkom. W domach umieszczano je na honorowym miejscu, bogato zdobiono. Przed obrazami w kościołach wieszano wota dziękczynne za otrzymane łaski.
Kult maryjny jest fenomenem
Wystawa ma na celu przybliżenie fenomenu kultu maryjnego obecnego w naszej kulturze. I ten cel spełnia.
“Bogurodzica, Królowa, Matka – różne twarze Marii” – nazwa sygnalizuje tematykę prac. Nie mówi jednak wszystkiego. W łukowskim muzeum zaprezentowanych zostało ok. 60 artefaktów: obrazów, rzeźb itd. Dopełniają je dewocjonalia, haftowane tkaniny, opisy ziół, przykłady ludowych wierzeń i podań związanych z Maryją.
Pytany o to, w jaki sposób, zasoby muzealne pozyskują przedmioty związane z kultem religijnym, nierzadko bardzo osobiste, współtworzące historię konkretnej rodziny bądź rodu, poświęcone i omodlone, M. Burdach wyjaśnia: w większości są to dzieła przekazane do zbiorów muzealnych przez prywatnych ofiarodawców – w tym przypadku do Muzeum Regionalnego w Łukowie oraz Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie. Poza tym muzea nabywają tego rodzaju przedmioty. Na wystawie można m.in. podziwiać zakupione przez MR rzeźby współczesne autorstwa twórców z terenu powiatu łukowskiego – będącego prawdziwym zagłębiem rzeźbiarskim. Matka Boska Jagodna to praca wykonana przez Roberta Sadłę z Gręzówki, natomiast postać Matki Bożej Kwietnej stworzył łukowski artysta Piotr Czubaszek.
Co ciekawe, składające się na wystawę medaliki, różańce czy inne pamiątki np. z pielgrzymek przynieśli i udostępnili na czas wystawy pracownicy muzeum.
LA