Siedleccy ułani i huzarzy
Datę wydarzenia wybrano nieprzypadkowo. 200 lat temu w Królestwie Polskim utworzono województwo podlaskie z siedzibą w Siedlcach. Miasto stało się ważnym ośrodkiem, o czym świadczy m.in. fakt, że w latach 1809-1812 stacjonował tu sztab 13 pułku huzarów, a w latach 1816-1824 - sztab dywizji ułanów.
Siedzibą wojska była oficyna Czartoryskich, czyli obecny budynek AP przy ul. Kościuszki. To właśnie tam – 10 listopada – prezydent Wojciech Kudelski, ppłk Jerzy Pawlik i kpt. Andrzej Chojnacki z Wojskowej Komendy Uzupełnień oraz dr Grzegorz Welik i dr Artur Rogalski z AP odsłonili tablicę upamiętniającą XIX-wieczną bazę jednostek Wojska Polskiego. Następnie w auli archiwum otwarto wystawę „Ułany i huzary. Wojsko Polskie w departamencie siedleckim i województwie podlaskim”. Jest ona poświęcona dziejom jednostek wojskowych stacjonujących na terenach dawnego departamentu siedleckiego i województwa podlaskiego. Na ekspozycję składają się unikalne materiały nie tylko archiwalne, ale też ikonograficzne, które stanowią kopie obrazów z Muzeum Wojska Polskiego. Pokazują one, jak wyglądali żołnierze chodzący po ulicach Siedlec w połowie XIX w. Jest też szereg dokumentów świadczących o tym, jak ważnym ośrodkiem w tym czasie było miasto.
Po wystawie, którą tworzą 23 plansze, oprowadzili jej autorzy – dr A. Rogalski i kpt. dr A. Chojnacki.
Dowódca z Fredry
Departament siedlecki utworzono w 1809 r. po przyłączeniu części zaboru austriackiego do Księstwa Warszawskiego. Po klęsce Napoleona z większości jego ziem podczas Kongresu Wiedeńskiego wyodrębniono Królestwo Polskie, które pozostawało w unii personalnej z Rosją. W 1818 r. dokonano nowego podziału administracyjnego, dzieląc kraj na województwa. Granice województwa podlaskiego odpowiadały granicom departamentu siedleckiego. Wśród jego dowódców jedną z ważniejszych postaci był gen. Michał Kamieński. – Jest to ta sama osoba, którą w swoich wspomnieniach wymienia Aleksander Fredro. W beletryzowanym pamiętniku „Trzy po trzy” autor pisze, że to właśnie Kamieński udzielił mu ojcowskiej pomocy podczas służby wojskowej. Do niedawna historycy byli przekonani, że generał, który wziął udział w kampanii z 1812 r., został wzięty do niewoli nad Berezyną, a następnie zmarł w Rosji jako jeniec. Tak się nie stało – powiedział dr A. Rogalski.
Okoliczności śmierci gen. Kamieńskiego, bohatera wojny z 1792 r. i powstania kościuszkowskiego, dowódcy 5 pułku straży przedniej, przybliżył kpt. A. Chojancki. – Właśnie za A. Fredrą historycy powtarzają, że Kamieński zmarł w Rosji. Tymczasem data jego śmierci to 1 stycznia 1816 r. Zmarł w domu swojej córki w Roskoszy niedaleko Białej Podlaskiej. Doczesne szczątki generała spoczęły przy kościele św. Anny w Białej, gdzie do dzisiaj znajduje się jego grób – opowiadał kpt. Chojnacki.
Srebrni superbohaterowie
Jedna z plansz dotyczy tzw. superbohaterów, czyli 13 pułku huzarów Księstwa Warszawskiego. Powstał on z 1 pułku jazdy galicyjsko-francuskiej. 13 pułk nazywano także srebrnym – od kolorów szamerowania mundurów. Dowódcą został płk Józef Toliński. Od końca grudnia 1809 r. pułk stacjonował w Siedlcach, od drugiej połowy 1810 r. jeden z jego pododdziałów kwaterował w okolicach Węgrowa. Natomiast w 1811 r. sztab miał swoją siedzibę w dzisiejszym budynku AP w Siedlcach. 1 stycznia 1810 r. żołnierze złożyli przysięgę, o czym można dowiedzieć się dodatku do „Gazety korespondenta”, który stanowi jeden z eksponatów wystawy.
– Ta przysięga stanowi początek siedleckiego garnizonu – zwrócił uwagę kpt. Chojnacki.
30 marca 1810 r. nastąpiła reorganizacja pododdziału, zgodnie z którą ustalono, iż w sztabie pułku służyło 23 oficerów i podoficerów, natomiast kompanie składały się ze 100 żołnierzy dowodzonych przez kapitana. Pod koniec 1812 r. stan kompanii zwiększono do 120 wojskowych. Huzarzy stacjonowali w departamencie siedleckim do rozkazów o przegrupowaniu w 1812 r. W czasie przygotowań do wojny z Rosją zostali włączeni do 18 dywizji gen. Ludwika Kamienieckiego. Nakazano im także opuszczenie garnizonu siedleckiego i udanie się do Pułtuska. Na Litwie i w Rosji pododdział bił się pod Mirem, Możajskiem i Czirikowem. W kampanii 1813 r. 13 pułk walczył pod Hollensdorfem, Peterswaldem, Serem, Prinem i Dreznem, gdzie 11 listopada 1813 r. srebrni huzarzy zakończyli działania bojowe, kończąc tym samym historię oddziału. Zachował się opis 13 pułku przytoczony przez Bronisława Gembarzewskiego: „śliczny lud, żołnierska prawdziwie postawa, doskonale konie”.
Wśród zgromadzonych na wystawie materiałów unikat stanowi odcisk pieczęci 13 pułku. Są też ciekawe dokumenty dotyczące Józefa Pękosławskiego, huzara, który po skończeniu służby postanowił osiąść w Siedlcach i zostać adwokatem. – Był on żołnierzem od tzw. zadań specjalnych. Jego obowiązkiem było m.in. przewożenie meldunków – podkreślił A. Rogalski. Z kolei kpt. Chojnacki uzupełnił, że podoficer Pękosławski ożenił się z córką prezydenta miasta Marianną Kaczorowską.
Po Napoleonie
Kolejne plansze związane są z wybitnymi postaciami departamentu siedleckiego. – Osobą, która posiadała chyba najbardziej fascynujący życiorys, był książę Dominik Radziwiłł, ostatni ordynat na Nieświeżu i Ołyce, również pan hrabstwa bialskiego. Był najbogatszym człowiekiem w kraju i w Europie – opowiadał A. Rogalski, dodając, iż Radziwiłł wstąpił do armii Księstwa Warszawskiego, dowodząc 8 pułkiem ułanów, a potem został majorem 1 pułku szwoleżerów. Został ciężko ranny w bitwie pod Hanau w 1813 r. Na skutek odniesionych obrażeń książę zmarł.
Po upadku Napoleona żołnierze pozostali w Siedlcach. Na mocy decyzji z 1814 r. wojsko, które wracało z Francji, miało kwaterować właśnie w tym mieście. Do Siedlec przybył wówczas jako komendant garnizonu siedleckiego gen. Wincenty Aksamitowski, jedna z najwybitniejszych postaci wojskowych. Za jego czasów w Siedlcach krótko stacjonowały m.in. 17 pułk ułanów litewskich i 17 pułk piechoty z pierwszą kobietą sierżant w polskim wojsku i pierwszą kobietą odznaczoną orderem Virtuti Militari – Joanną Żubrową.
W Siedlcach stacjonowali także żandarmi oraz weterani, którzy mieszkali zarówno w Siedlcach, jak i okolicach. Na terenie garnizonu mieścił się też sztab rezerwy ułanów, gdzie stacjonowali najstarsi wiarusi.
Zwiedzając wystawę „Ułany i huzary. Wojsko Polskie w departamencie siedleckim i województwie podlaskim”, można również poznać postać Cypriana Zdzitowieckiego, pułkownika z czasów Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego, a także pierwszego prezesa komisji województwa podlaskiego, czyli pierwszego wojewodę siedleckiego.
Warto też zwrócić uwagę na pieczęcie. Są to – jak zapewniają organizatorzy wystawy – egzemplarze unikatowe. Pochodzą z zasobu siedleckiego AP i Muzeum Wojska Polskiego. Jest pieczęć komendanta żandarmerii województwa podlaskiego, żandarmerii warszawskiej, pieczęć korpusu weteranów czy komendanta placu miasta Siedlce.
MD