Przywrócono pierwotny blask
Powodem przeprowadzenia po czterdziestu latach kolejnej konserwacji obrazu były niekorzystne zmiany w jego stanie zachowania. Nieuniknione procesy starzenia się materiałów - co podkreślają konserwatorzy - spowodowały, iż efekty naprawdę dobrej konserwacji sprzed ponad 40 lat stały się zbyt widoczne i zakłóciły estetyczny odbiór dzieła.
Szczególnie pociemniała i pożółkła warstwa werniksu, która pokrywała obraz, powodowała zafałszowanie autorskiej, chłodnej kolorystyki, tak typowej dla kompozycji ze św. Franciszkiem malowanych przez Mistrza z Toledo.
Potwierdzenie autorstwa
“Ekstaza św. Franciszka” Domenica Theotokopulosa (1541-1614), zwanego El Greco, powstała około 1578 roku. Losy tego płótna znamy dopiero od 1927 r., kiedy to zostało zakupione w warszawskim antykwariacie i podarowane ks. Franciszkowi Dąbrowskiemu. W 1964 r. na plebani w Kosowie Lackim, już po śmierci właściciela, obraz przypadkowo odkryły dwie pracownice Instytutu Sztuki PAN – Izabella Galicka i Hanna Sygietyńska, które na tym terenie prowadziły prace inwentaryzacyjne. Dziesięć lat później ich przypuszczenia dotyczące autorstwa potwierdził prof. Bohdan Marconi, który podczas konserwacji odczytał imię i nazwisko malarza. Domenico Theotokopulos, który tworzył w Hiszpanii, podpisał się używając greckiego alfabetu. Teraz konserwatorom udało się odczytać trzecie słowo sygnatury autorskiej, które brzmi „epoiei” (wykonał), co dodatkowo potwierdza dotychczasowe ustalenia.
Nowe odkrycia
Na marginesie płótna odkryto nieznaną do tej pory pierwotną, autorską warstwę malarską. Podczas konserwacji wyprostowano marginesy, co spowodowało że obraz uległ powiększeniu o 4 cm na szerokość i o 2 na długość. W trakcie prac usunięto fałszywy stygmat widniejący na habicie w okolicy serca św. Franciszka, który został namalowany błękitem kobaltowym, nie znanym w czasach El Greco. Stygmaty jednak pozostawiono na dłoniach świętego, ponieważ pod spodem była najprawdopodobniej wcześniej oryginalna warstwa malarska. Odsłonięto i wyeksponowano również czerwone linie, “które są promieniami Boskiego światła nakierowanymi na stygmaty świętego”.
Arcydzieło zabezpieczone
W ramach ochrony zaprojektowano i wykonano nową ramę, która zabezpiecza obraz przed uszkodzeniami powodowanymi szkodliwym działaniem środowiska. “Szczelne ściany ramy mikroklimatycznej, nie dopuszczając do wymiany powietrza, tworzą barierę dla transportu wilgoci”. Renowację obrazu ks. dr Robert Mirończuk, dyrektor Muzeum Diecezjalnego w Sielcach, powierzył najlepszej w kraju pracowni konserwatorskiej. Interdyscyplinarny zespół specjalistów z Muzeum Narodowego w Krakowie, złożony z konserwatorów, fizyków, chemików i historyków sztuki, pod kierunkiem Janusza Czopa przebadał, odrestaurował i zabezpieczył “Ekstazę św. Franciszka” zgodnie z najnowszymi możliwościami technologicznymi.
Ekspozycja konserwatorska
Konserwatorzy w Sukiennicach zaprezentowali efekty swojej żmudnej pracy. W zwołanej z tej okazji konferencji oprócz specjalistów z zakresu konserwacji udział wziął Prezydent Siedlec Wojciech Kudelski, który podziękował wszystkim zaangażowanym w przywrócenie arcydziełu El Greca naturalnego wyglądu i zabezpieczenie obrazu przed niszczycielskim działaniem czasu. „Jestem wzruszona – powiedziała Izabella Galicka – widząc, że ten odkryty niegdyś przez nas stary, pociemniały, potargany obraz, odzyskał teraz swój pierwotny blask i że po raz kolejny badaniami potwierdzono nasze twierdzenia o autorstwie «Ekstazy»”. Po zakończeniu ekspozycji konserwatorskiej obraz powróci do Muzeum Diecezjalnego w Siedlcach.
Witold Bobryk
Witold Bobryk