Początki mariawityzmu
Współpracownikiem Kozłowskiej, a od 1903 r. przywódcą ruchu, do którego przystąpiło wielu księży, został ks. Jan Kowalski z Latowicza. W początkach swej działalności wspólnota cieszyła się uznaniem Watykanu.
W gorącym okresie wydarzeń rewolucyjnych 17 maja 1905 r. jw. członkowie za pośrednictwem dwóch księży złożyli papieżowi memoriał, który wywołał zaniepokojenie w kręgach watykańskich. W memoriale pisali o 12 tys. członków, wynosili swoją gorliwość i potępiali resztę duchowieństwa. Równocześnie głoszono świętość Matki Felicji, jej pobożność, rzekome cuda za jej pośrednictwem, proroctwa i nową prawdę jej objawioną. Sprawą zajęła się kongregacja Kurii Rzymskiej. Ks. kard. Vanuteli zwrócił się do biskupa płockiego Szembeka z żądaniem wyjaśnienia.
Początkowo sprawa była znana tylko w diecezji płockiej. Jednak 19 czerwca 1905 r. bp Szembek, dowiedziawszy się, że mariawici działają już na terenie diecezji lubelskiej, powiadomił bp. Jaczewskiego o reskrypcie Kongregacji św. Officjum wysłanego do arcybiskupa warszawskiego Popiela. Dekret ten w sprawie wizji Kozłowskiej polecał deponować kapłanów mariawitów, kasować zgromadzenia kobiece, względnie po wizytacji zezwolić na czasową warunkową ich egzystencję po przyznaniu się do błędów.
Sprawa zaczęła nabierać znaczenia. 8 lutego 1906 r. bp Szembek zawezwał przed swój sąd mariawitów celem przeprowadzenia badań. Ks. Kowalski, dotąd posłuszny Kościołowi, przeciwstawił się teraz biskupowi i 8 lutego 1906 r. wypowiedział mu posłuszeństwo. Za jego przykładem i inspiracją 19 parafii zerwało z Rzymem.
Z dawnej diecezji podlaskiej częściowo do mariawityzmu przyłączyły się parafie rzymskokatolickie w Żeliszewie, Grębkowie, Okrzei, Skórcu. Bezskutecznie agitowano do zerwania parafie w Ostrowie, Rozkopaczewie i Sterdyni. Sąsiedni księża mariawiccy, m.in. z Wiśniewa w archidiecezji warszawskiej, namówili parafian w Grębkowie, aby zażądali od chorego po wylewie, częściowo sparaliżowanego proboszcza ks. Ciemniewskiego, który nie mógł wyraźnie mówić ani śpiewać, kluczy kościelnych i opuszczenia plebanii. Wobec odmowy użyli wobec niego siły. Na proboszcza powołali mariawitę Suchańskiego, wikarego z Jeruzala. W imieniu bp. Jaczewskiego interweniowali ks. A. Pleszczyński z Maciejowic, ks. Dębiński z Włostowic i ks. J. Scipio del Campo z Siedlec, ale nie słuchano delegatów i 1/3 parafian przeszła do mariawitów.
Do Żeliszewa w czasie nieobecności proboszcza Dubiszewskiego, który cierpiał na chorobę nerwową, przybył mariawita Wiechowicz z Cegłowa i podżegał wiernych, aby zerwali kontakt z bp. Jaczewskim. Hierarcha wysłał tam delegata – ks. Pleszczyńskiego, ale po jego wyjeździe mariawici zawładnęli kościołem i plebanią i osadzili tam również ks. Suchońskiego z Jeruzala. M. Górska w swym pamiętniku zapisała, że ks. Suchoński komunikował lud bez spowiedzi i rozgrzeszenia udzielał masowo.
Do poruszenia wiernych doszło również w Skórcu, gdzie parafianie chcieli się pozbyć swego proboszcza ks. Ludwika Tomaszewskiego, który był słabego zdrowia. 24 lutego przybyli tu delegaci biskupa – ks. Dębiński i dziekan siedlecki ks. Scipio – i przekonywali ludzi, że ich żądania są niechrześcijańskie. Trudną sytuację chwilowo udało się zażegnać, ale wielu parafian przeszło na mariawityzm, przyłączając się do wspólnot w sąsiednich parafiach.
Do dramatycznych wydarzeń doszło w Okrzei. Proboszczem był tam ks. Górzyński, który z powodu astmy z trudnością odprawiał Mszę św. Ciężar obsługi parafii spadł więc na wikariusza ks. Jana Modrzejewskiego. Niespodziewanie dał się on przekonać do światopoglądu mariawickiego i stopniowo na sposób mariawicki urabiał parafię. Dziekan łukowski ks. A. Majewski, dowiedziawszy się, że list pasterski biskupa o mariawitach nie został odczytany, przybył 10 marca do Okrzei i polecił wikariuszowi go odczytać. Ks. Modrzejewski odczytał go tak, że nikt nie mógł go zrozumieć. Dziekan sam wszedł na ambonę i chciał go odczytać ponownie. Gdy rozpoczął, wikary nakazał ludziom śpiewać. Dziekan śpiew uciszył i dokończył czytania. Wśród wiernych nastąpiła dezorientacja. Ponieważ nie udało się zażegnać konfliktu, biskup przysłał ks. Pleszczyńskiego celem przesłuchania ks. Modrzejewskiego, lecz ten wyjechał – rzekomo do chorego. 31 marca przybył do Okrzei ks. Jan Kowalski jako minister generalny mariawitów. Przybył pod baldachimem i ogłosił się rządcą kościoła w Królestwie Polskim jako zastępca papieża. Mianował Modrzejewskiego proboszczem i wręczył mu klucze do kościoła. W najbliższą niedzielę ks. Modrzejewski zaczął pouczać wiernych, aby modlili się do żyjącej Mateczki Kozłowskiej i uważali ją za świętą na równi z Najświętszą Maryją Panną. Większość ludzi w kościele osądziła, że jest to bluźnierstwo, odebrała klucze ks. Modrzejewskiemu i kazała mu się wynosić. Ks. Modrzejewski przeprowadził się do wsi Gózd, gdzie w domu prywatnym urządził kaplicę. Próbował on jeszcze agitować i przekonać do siebie parafian w Adamowie. Tamtejszy proboszcz ks. Gozdalski zapisał później: „Agitowała sekta mariawitów powstała w Okrzei. Odpadła tylko jedna rodzina z Hordzieszki, ale czyhali ciągle na sposobność odebrania kościoła w Adamowie. Kozłowici i wywrotowcy zrujnowali mi zdrowie, nabawiłem się choroby sercowej”.
13 kwietnia 1906 r. mariawici ogłosili swoje główne założenia wiary. Odrzucili prymat papieża, celibat i spowiedź w konfesjonale. 5 czerwca 1906 r. papież Pius X, późniejszy święty, w encyklice Tribus circiter kasował zgromadzenia mariawitów i orzekł nieprawdziwość objawień Marii Franciszki Kozłowskiej.
Józef Geresz