Podejrzewam niedobór żelaza…
Niedokrwistość to nie tylko spadek liczby krwinek czerwonych we krwi, lecz także wiele zmian ogólnoustrojowych. Niedobór tlenu może doprowadzić do bardzo ciężkich zaburzeń w przemianie materii. Na czoło objawów wysuwają się zaburzenia ze strony układu nerwowego, którego tkanka jest szczególnie wrażliwa na niedotlenienie. Mogą występować zawroty głowy, uczucie pustki w głowie, niemożność skupienia uwagi. Osoby z niedoborem żelaza łatwej się męczą, podczas pracy umysłowej może u nich wystąpić upośledzenie pamięci; doskwiera im zwiększona drażliwość i pobudliwość nerwowa, bezsenność i zespół niespokojnych nóg. Dzieci z niedokrwistością słabiej się uczą i wykazują gorszy ogólny rozwój psychofizyczny.
Zastanawiając się nad dopadającymi nas dolegliwościami, poszukujemy przyczyn, ale rzadko towarzyszy temu głębsza refleksja. Wiemy, że anemia to niedobór żelaza, ale już odpowiedź na pytanie o jego rolę w organizmie sprawia kłopoty. Dlaczego żelazo jest tak ważne?
Bardzo się cieszę, że poruszamy problem zdrowotny, który dotyczy wielu osób w różnych okresach życia. Żelazo jest pierwiastkiem niezbędnym dla organizmu człowieka oraz koniecznym składnikiem wielu procesów metabolicznych. Ma kluczowe znaczenie w transporcie tlenu. Jest zaangażowane w transport elektronów w łańcuchu oddechowym, bierze udział w syntezie DNA i regulacji cyklu komórkowego, ważne jest też dla funkcjonowania wielu enzymów. Choć brzmi to bardzo mądrze i skomplikowanie, jedno jest pewne: warto zatroszczyć się o prawidłowy poziom żelaza w organizmie, by uniknąć wielu chorób i czerpać z życia jak najwięcej. Uważam, że wiedza Polaków na temat roli żelaza w organizmie jest – niestety – wciąż niska.
Jakie przyczyny najczęściej powodują niedobory tego pierwiastka?
Niedobór żelaza w organizmie człowieka może zaistnieć nie tylko wskutek niedostatecznego jego spożycia. Do innych przyczyn należą: nadmierna utrata żelaza na skutek przewlekłego krwawienia (np. z narządów rodnych u kobiet, z przewodu pokarmowego), jego złe wchłanianie się w przewodzie pokarmowym, ciąża, podeszły wiek, u dzieci – zakażenia pasożytami np. robaczyce, a nawet intensywny trening – zwłaszcza w przypadku kobiet.
Jaki poziom wskaźników wyników badań krwi powinien sprawiać, że zapali nam się w głowie czerwone światło?
Badaniem z wyboru oceniającym poziom żelaza w organizmie jest ocena stężenia hemoglobiny (Hb) w obrazie morfologicznym krwi obwodowej. Badanie morfologii krwi warto sobie wykonać co najmniej raz w roku, a nawet co pół roku. Zgodnie z definicją ustaloną przez WHO o niedokrwistości mówimy wówczas, gdy zawartość hemoglobiny spada: u mężczyzn poniżej 13g/dl, u kobiet poniżej 12g/dl, u kobiet w ciąży poniżej 11g/dl, u dzieci w wieku od 6 do 14 lat poniżej 12g/dl, a u dzieci w wieku od 6 miesięcy do 6 lat – poniżej 11g/dl.
Jakie zmiany w wyglądzie czy samopoczuciu powinny być dla nas czytelnym sygnałem mówiącym o niedostatku żelaza?
Niedokrwistość to nie tylko spadek liczby krwinek czerwonych we krwi, lecz także wiele zmian ogólnoustrojowych. Niedobór tlenu może doprowadzić do bardzo ciężkich zaburzeń w przemianie materii. Na czoło objawów wysuwają się zaburzenia ze strony układu nerwowego, którego tkanka jest szczególnie wrażliwa na niedotlenienie. Mogą występować zawroty głowy, uczucie pustki w głowie, niemożność skupienia uwagi. Osoby z niedoborem żelaza łatwej się męczą, podczas pracy umysłowej może u nich wystąpić upośledzenie pamięci; doskwiera im zwiększona drażliwość i pobudliwość nerwowa, bezsenność i zespół niespokojnych nóg. Dzieci z niedokrwistością słabiej się uczą i wykazują gorszy ogólny rozwój psychofizyczny. Występują także objawy ze strony układu krążenia, takie jak bóle i kołatania serca, zmiany w EKG czy niewydolność krążenia. Ale to nie wszystko. Charakterystyczne, rzucające się w oczy zmiany w wyglądzie to zapalenie kącików ust, podłużne bruzdy na paznokciach u rąk, wygładzenie języka (zanik brodawek), bladość spojówek oka, koilonychia, tj. paznokcie łyżeczkowate.
Czy niedobór żelaza to już anemia?
Tylko niewielka liczba ciężkich przypadków niedoboru żelaza prowadzi do zaburzeń hematopoezy, którą można określić jako anemię. Niedobór żelaza powoduje tzw. niedokrwistość z niedoboru żelaza. Warto podkreślić, że w krajach rozwiniętych gospodarczo niedokrwistość z niedoboru żelaza występuje u ok. 5-15% u kobiet w okresie prokreacji i 20-30% kobiet ciężarnych. Jest to ciągle zbyt duża grupa populacyjna, zważywszy na skutki, jakie powoduje niedobór żelaza w organizmie człowieka. Nie wspomnę o innych grupach wiekowych dotkniętych tym problemem zdrowotnym. Jego skala w naszym społeczeństwie jest bardzo duża.
Czy można wskazać grupę osób szczególnie narażoną na tego rodzaju problemy?
Niedokrwistość z niedoboru żelaza występuje często u dziewcząt w okresie pokwitania, co jest związane z rozpoczęciem miesiączkowania i brakiem adaptacji ustroju do okresowej utraty krwi. Występowanie niedokrwistości żywieniowej stwierdza się w różnych grupach ludności i w różnym wieku. Największe natężenie niedoboru żelaza występuje u niemowląt i małych dzieci do trzech lat, u kobiet w wieku rozrodczym, w okresie ciąży i karmienia, u wegetarian (zwłaszcza wegan).
Do czego prowadzi nieleczony niedobór żelaza?
Żelazo w organizmie człowieka pełni wiele funkcji. Do najważniejszych należy udział w transporcie tlenu. W ten sposób żelazo bierze udział w procesie oddychania komórkowego, czyli w podstawowym procesie życiowym ustroju. Żelazo zwiększa ogólną odporność organizmu. W stanach właściwej podaży tego pierwiastka i dobrej jego przyswajalności organizm łatwiej zwalcza infekcje bakteryjne. U osób z niedoborem częściej dochodzi do zakażeń skóry i błon śluzowych grzybicą, do przeziębień, zwiększa się skłonność do opryszczki. Udowodniono, że wskutek niedoboru żelaza i rozwoju niedokrwistości u kobiety w ciąży często ma miejsce obniżenie wagi urodzeniowej noworodka oraz zwiększa się śmiertelność perinatalna.
W jaki sposób – poza farmakologią – możemy sobie pomóc w niedokrwistości?
Jeśli mówimy o leczeniu niedokrwistości, to w pierwszej kolejności trzeba zatroszczyć się o poznanie i wyeliminowanie przyczyn jej powstania. Następnie – poprawić gospodarkę żelazem poprzez dietę bogatą w żelazo czy też suplementację żelaza.
Leczenie farmakologiczne zależy od stopnia nasilenia niedoboru żelaza. W potwierdzonych przypadkach niedokrwistości leczenie preparatami doustnymi powinno trwać nie krócej niż trzy miesiące, a następnie przez kolejne trzy – w celu uzupełnienia zapasów żelaza. Krótko mówiąc, leczenie jest długie, ale konieczne. Ważne, by zalecone preparaty przyjmować systematycznie, a nie od czasu do czasu, jak to często bywa. Jednak zanim sięgnie się po leczenie farmakologiczne, warto niedobory żelaza spróbować wyrównać dietą bogatą w żelazo.
Jak zatem komponować codzienne menu?
W produktach żywnościowych występują dwa rodzaje żelaza: hemowe, które znajduje się głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego, i niehemowe – występuje przede wszystkim w produktach roślinnych. Wchłanianie żelaza z diety składającej się w przeważającej mierze z produktów zbożowych i warzyw jest niskie, ale można je zwiększyć, jedząc nawet stosunkowo małe ilości mięsa lub produktów zawierających witaminę C, która zwiększa wchłanianie żelaza niehemowego, podczas gdy herbata i kawa hamują jego wchłanianie. Ważną informacją dla kobiet w ciąży i karmiących jest to, że mleko kobiece zawiera małe ilości żelaza, ale jest ono stosunkowo dobrze przyswajalne w porównaniu z żelazem występującym w mleku krowim czy w porównaniu z odżywkami dla niemowląt niewzbogaconymi w żelazo. Żelazo hemowe pochodzi z hemoglobiny i mioglobiny – mięsa, drobiu i ryb. Chociaż jest go w diecie mniej niż żelaza niehemowego, to jednak odgrywa ważną rolę. Organizm wchłania go znacznie więcej niż żelaza niehemowego i wchłanianie to jest w mniejszym stopniu uzależnione od innych składników pożywienia.
Zawartość żelaza w produktach spożywczych jest zróżnicowana i waha się od minimalnych, m.in. w mleku, produktach mlecznych, tłuszczach, ryżu i owocach, poprzez średnią zawartość w drobiu, mięsie, kaszach, warzywach, po produkty o wysokiej zawartości – rośliny strączkowe, podroby, kakao, pietruszkę, szpinak.
Chętnie podzielę się z czytelnikami składem koktajlu, który piję codziennie w celu wyrównania pierwiastka żelaza. Jego składniki, które należy zblendować, to: pęczek pietruszki, dwa owoce kiwi, banan, pół awokado i sok z cytryny.
Osobom, które podejrzewają u siebie niedobory żelaza z powodu złego wchłania lub pasożytów, polecam wykonanie badania mikroflory jelit na podstawie pobranej próbki krwi. Badanie to wykonuje Instytut Mikroekologii w Poznaniu; ze szczegółami można zapoznać się na stronie internetowej: www.instytut-mikroekologii.pl.
Dziękuję za rozmowę.
LA