Jubileusz Trzebieszowa (cz. II)
Wydarzeniem o wielkim znaczeniu dla Trzebieszowa było urządzenie kolonialne wsi, czyli komasacja gruntów wykonana w sierpniu 1848 r. przez administratora majoratu Jana Ordegę. W wyniku tego przedsięwzięcia grunty folwarczne zostały scalone w jedną powierzchnię i oddzielone od gruntów włościańskich. W jedną całość zostały również zebrane grunty kościelne. W wyniku komasacji wieś otrzymała nową strukturę przestrzenną, została podzielona na cztery oddziały. Oddział I, II i III rozmieszczono przy trakcie komunikacyjnym z Łukowa do Międzyrzeca, a oddział IV za rzeką Krzną - przy drodze do folwarku w Obelnikach. Wydzielono wtedy 57 osad kolonialnych, a także osadę karczemną, kowalską, szkolną i leśną.
Na skutek komasacji uległ zmianie dotychczasowy wygląd wsi, który swoimi początkami sięgał XV w. Przed komasacją wieś dzieliła się na trzy części: Trzebieszów dworski od wschodu, Trzebieszów włościański od południa i Trzebieszów kościelny od zachodu. Fakt ten ilustruje mapa wykonana przez geometrę rządowego Karola Wessenberga w 1830 r. Plan przestrzenny miejscowości nakreślony przez geometrę Witkowskiego w 1848 r. zachował się do dnia dzisiejszego, tylko poszczególnym oddziałom nadano nowe nazwy: Trzebieszów I, Trzebieszów II, Trzebieszów III i Trzebieszów IV (kolonia), które stały się odrębnymi miejscowościami, mającymi swoich sołtysów. Przy okazji komasacji gruntów założono nowy cmentarz grzebalny poza wsią, gdyż dotychczasowy istniał przy kościele przez ponad 400 lat.
Duże znaczenie dla rozwoju ekonomicznego Trzebieszowa miało uwłaszczenie włościan na mocy ukazu cara Aleksandra II z 19 lutego/2 marca 1864 r. Chociaż wydarzenie to miało kontekst polityczny (powstanie styczniowe), to w rzeczywistości przekazywało chłopom użytkowaną ziemię na własność i znosiło wszelkie obowiązki wobec folwarku. W 1864 r. uwłaszczonych w Trzebieszowie zostało 73 włościan.
Początki gminy
Na początku XIX w. założono tu gminę jako jednostkę terytorialną administracji państwowej. Początkowo mieściła się ona we dworze, a właściciel folwarku był wójtem, do którego należało ogłaszanie dekretów rządowych, zbieranie podatków i sądzenie drobnych przestępstw. W późniejszych latach część swoich obowiązków wójt przekazał sołtysowi, który stał na czele gromady. Formalnie funkcję wójta jako urzędnika państwowego podlegającego naczelnikowi powiatu i otrzymującego wynagrodzenie datuje się na połowę XIX w. W 1866 r. gmina Trzebieszów składała się z następujących miejscowości: Trzebieszów, Obelniki, Szaniawy-Matysy, Szaniawy-Ryndy, Szaniawy-Poniaty i Rogale. Mieszkało w niej 1,5 tys. osób.
Edukacja
W połowie lat 70 XIX w. założono w Trzebieszowie szkołę elementarną celem kształcenia młodego pokolenia. Już w 1858 r. o jej powstanie zabiegał u asesora ekonomicznego w Siedlcach wójt Jan Dąbrowski, lecz z niewiadomej przyczyny projekt nie został zrealizowany. Od 1820 r. istniała w Trzebieszowie szkoła prywatna; nauczyciela utrzymywali własnym kosztem ci z rodziców, którym zależało na kształceniu dzieci. Wiadomo, że 1840 r. nauczycielem w tej szkole był Jakub Romanowicz, który nie posiadając stosownych kwalifikacji, nie został zatrudniony przez rząd carski. W szkole elementarnej nauczycielami byli Rosjanie, a zajęcia odbywały się w języku rosyjskim. W wyniku strajku szkolnego w 1905 r. wprowadzono do szkoły polskich nauczycieli, którzy uczyli przed południem w języku rosyjskim, a po południu w języku polskim.
Zmiany po 1918 r.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w Trzebieszowie nastąpił rozwój życia politycznego, społecznego i gospodarczego na różnych płaszczyznach, powstawały nowe instytucje społeczno-ekonomiczne. W 1916 r. założono straż ogniową, w 1917 r. szkołę powszechną, w 1918 r. spółdzielnię mleczarską, w 1925 r. powstało kółko rolnicze, w 1925 r. Bank ,,Kasa Stefczyka”, w 1928 r. urząd pocztowy, w 1935 r. posterunek policji. W życiu społeczno- politycznym najaktywniej na tym terenie działała partia PSL ,,Wyzwolenie”, której prezesem był rolnik z Trzebieszowa Feliks Winiarczyk, wybrany na sejm ustawodawczy w 1919 r., a później do senatu w 1928 r.
W 1935 r. w Trzebieszowie funkcjonowało pięć sklepów spożywczych, trzy wędliniarnie, jedna restauracja, piekarnia, apteka i spółdzielnia, rozwijało się także rzemiosło. Działały organizacje młodzieżowe – ,,Siew” i „Strzelec” oraz Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, a także parafialna orkiestra dęta. Wielostronny rozwój Trzebieszowa w II Rzeczpospolitej zahamowały wybuch II wojny światowej i okupacja niemiecka.
Trudne chwile
W burzliwym okresie 600-letniej historii Trzebieszowa miały miejsce wydarzenia tragiczne; warto o nich wspomnieć, żeby mieć świadomość, że mieszkańców dotykały cierpienia. Wieś wielokrotnie płonęła – z różnych przyczyn. I tak w 1660 r., w okresie potopu, Szwedzi spalili dwór w Trzebieszowie. W 1819 r. od uderzenia pioruna spłonęły we dworze budynki gospodarcze: dwie stodoły, owczarnia i obora. 8 grudnia 1844 r. we wsi miał miejsce pożar, w czasie którego spłonęło aż 11 zabudowań, były to domy drewniane kryte słomą. Wieczorem 5 sierpnia 1855 r. od uderzenia pioruna spalił się drewniany kościół wraz z zakrystią i skarbcem oraz dzwonnica. W sierpniu 1934 r. od uderzenia pioruna spłonął budynek szkoły powszechnej. 9 września 1939 r. samoloty niemieckie zrzuciły bomby zapalające, spłonęło wówczas kilkanaście gospodarstw usytuowanych od kościoła do cmentarnej drogi.
Straty materialne poniosła także parafia: w 1914 r. w wyniku działań wojennych został uszkodzony dach na kościele i spłonęły parafialne budynki gospodarcze, w lipcu 1915 r. ustępujący Rosjanie zabrali z dzwonnicy kościelnej trzy dzwony; kilka miesięcy później Niemcy wymontowali z prospektu w organach wszystkie piszczałki cynowe o wartości 15 tys. marek. We wrześniu 1939 r. na skutek wybuchu pocisków lotniczych wypadły szyby z okien kościoła i został zniszczony krzyż na dzwonnicy.
DR JAN RZEWUSKI