Historia
Przygotowania do obrony linii Bugu

Przygotowania do obrony linii Bugu

Z linii frontu napływały niepokojące wieści. 5 czerwca 1920 r. bolszewicka armia konna pod dowództwem Budionnego przerwała polski front pod Samhorodkiem. 10 czerwca Polacy musieli opuścić Kijów. Armia polska odtąd nieustannie cofa się na zachód.

W Warszawie rozpoczęły się strajki. Prace przerwały elektrownia, gazownia i wodociągi. Nastąpiła dymisja rządu Leopolda Skulskiego. Pod wpływem wieści z Warszawy 16 czerwca utworzono w Siedlcach Powiatowy Oddział Ligi do Walki z Bolszewizmem. Nie były to czcze obawy. Podczas wiecu poselskiego, jaki odbył się 22 czerwca 1920 r. na rynku w Łukowie jeden z jego uczestników Andrzej Wasilkiewicz ze Strzyżewa wystąpił z krytyką istniejących stosunków społecznych i sprawujących władzę rządów. 28 czerwca na wiecu w Sadownem ks. Eugeniusz Okoń z Chłopskiego Stronnictwa Radykalnego (zawieszony w czynnościach kapłańskich) domagał się podziału majątków obszarniczych między chłopów bezrolnych i małorolnych bez odszkodowania. 29 czerwca były poseł PSL „Wyzwolenie” Aleksander Niedbalski, który zastąpił Stefana Ciekota na tym stanowisku i wstąpił do PSL „Piast”, zorganizował wiec w Wodyniach, w czasie którego żądał nowych wyborów, utworzenia rządu ludowego, domagał się też zawarcia honorowego pokoju z Rosją.

Tegoż dnia starosta siedlecki polecił aresztować za działalność antypaństwową przemawiającego na wiecu w Siedlcach posła Stanisława Baranieckiego, przewodniczącego miejscowej PPS. 
1 lipca 1920 r. w Warszawie powstała Rada Obrony Państwa. Za jej przykładem zaczęły powstawać Komitety Obrony Narodowej. Jako jeden z pierwszych na płd. Podlasiu powstał 3 lipca KON w powiecei sokołowskim pod przewodnictwem dyrektora cukrowni Stefana Rósżkiewicza. Dopiero 9 lipca powstał Wojewódzki KON na czele z wojewodą Moskalewskim. 11 lipca powstał KON w Garwolinie, zainicjowany przez starostę Boguszewskiego, a 12 lipca – KON dla miasta i powiatu Siedlce. Objął on swymi wpływami powiwty bialski i konstantynowski. Jego przewodniczącym został Aleksy Chrzanowski, zaś zastępcą prezydent Siedlec Edmund Koślacz. 
9 lipca również bp H. Przeździecki skierował do duchowieństwa diecezjalnego specjalne pismo, w którym polecał odczytać z ambon odezwy ROP i Wodza Naczelnego, ułatwiać werbunek do Armii Ochotniczej i odprawiać uroczyste nabożeństwa w intencji ochotników. 
15 lipca sejm uchwalił ustawę o reformie rolnej przewidującą parcelację majątków powyżej 180 ha. Poseł podlaski J. Błyskosz podkreślał jej wadliwy charakter i niejasność niektórych sformułowań. 20 lipca starosta konstantynowski donosił władzom: „Odpowiedzialne organy i osoby urządzają w miastach i na wsi wiece, zebrania i pochody, prowadząc wytężoną agitację dla potrzeb duchowych”. Pod datą 23 lipca pamiętnikarz J. Kondracki, przebywający wówczas w Janowie Podlaskim, zapisał: „Oddałem już od tygodnia prośbę o urlop bezterminowy dla wstąpienia do wojska w charakterze ochotnika. Odpowiedzi nie mam i czekam. A tu bolszewicy idą, pędząc przed sobą setki i tysiące wygnańców. Uchodzą kresowe polskie urzędy, ludność bogatsza, obywatele ziemscy, zamożniejsi gospodarze. Przez Janów ciągną już tabory z kresów, z Prużan, ze Słonima. Rankami słychać wystrzały działowe, zbliża się wróg”. 
Tego samego dnia wysłannik WKON z Lublina dr Zygmunt Mysłakowski (późniejszy sławny pedagog, prof. UJ) pisał do swych władz: „Formowanie w Siedlcach pułku ochotniczego idzie dość tępo, jest podobno 700 ludzi”. W rzeczywistości były to 3 kompanie 222 pułku piechoty i oddział kawalerii w sile 90 koni. 
25 lipca w Międzyrzecu Podlaskim odbył się wiec, na który przyjechali wspólnym samochodem i przemawiali członkowie niezbyt przyjaznych sobie ugrupowań politycznych: Seweryn Czetwertyński i Józef Kowalczuk. Apelowali o zgodę narodową i wstępowanie ochotników do wojska. Na wiec przybyło ok. 2,5 tys. osób z Międzyrzeca i okolic. Na zakończenie wszyscy jednogłośnie uchwalili następującą rezolucję: „My, lud podlaski (…), oświadczamy, że pójdziemy wszyscy solidarnie, stojąc twardo przy naszym Wodzu Naczelnym i Naczelniku Państwa J. Piłsudskim i zarządzie obecnym, do obrony naszej ukochanej Ojczyzny, dając jej w ofierze swych synów, braci i mężów oraz przyczyniając się do zasilenia Skarbu Państwa, kupując pożyczkę Odrodzenia. Lud polski nigdy nie dopuści do zguby Polski Ludowej”. 
Na płd. Podlasie wycofywała się IV armia gen. Leonarda Skierskiego, której miała przypaść rola jego obrony. Podlegała ona dowódcy frontu północno-wschodniego gen. Stanisławowi Szeptyckiemu. 26 lipca dowództwo tego frontu zainstalowało się w Siedlcach. 27 lipca sztab IV armii rozmieścił się w Siemiatyczach. Tego dnia szef sztabu generalnego gen. T. Rozwadowski wydał rozkaz, aby IV armia utrzymała do 5 sierpnia linię frontu: Grajewo – Nurzec – Czeremcha – Wysokie Lit. – Brześć. Z kolei dowódca bolszewickiego frontu zachodniego marsz. Michał Tuchaczewski nakazał, aby do 3 sierpnia Armia Czerwona osiągnęła linię Ostrołęka – Ostrów Maz. – Kosów – Drohiczyn – Biała Podl. – Włodawa. Oba te rozkazy nie zostaną wykonane w nakazanym czasie. 28 lipca został zajęty przez Rosjan Białystok, a 29 lipca – Bielsk Podl. Tego dnia sztab IV armii przeniósł się z Siemiatycz i rozlokował na stacji kolejowej w Mordach. 
30 lipca w Białymstoku ogłoszono powstanie TKRP i opublikowano manifest, który zapowiadał utworzenie Polskiej Socjalistycznej Republiki Rad i pozbawiał władzy dotychczasowy rząd „szlachecko burżuazyjny”, nacjonalizował fabryki i majątki ziemskie. 30 lipca dowódca IV armii gen. Skierski wydał rozkaz obrony linii Bugu od miejscowości Granne do ujścia rzeki Krzny. 31 lipca wojska bolszewickie zajęły Brańsk. Tego dnia sztab polskiego frontu północno-wschodniego wydał rozkaz o przekazaniu IV armii wszystkich sił, którymi rozporządzał. Z Białej Podlaskiej miano odesłać zapasowy baon 34 pułku piechoty, z Siedlec baon 22 pułku piechoty i skierować je do obrony linii Bugu.

Józef Geresz