Sobory powszechne w drugim tysiącleciu chrześcijaństwa (cz. II)
Inicjatorem soboru, który odbył się w 1512 r. w Rzymie, na Lateranie, był papież Juliusz II. Sobór mający na celu reformę Kościoła odbył się w atmosferze walki o władzę w Kościele pomiędzy cesarzem Francji Ludwikiem XII a papieżem Juliuszem II. Cesarz, którego popierał kler francuski i przedstawiciele episkopatu, zwołał nawet antysobór do Pizy, aby upokorzyć papieża. Po śmierci Juliusza II Leon X doprowadził V Sobór Laterański do końca. Ogłoszono kilka kanonów dogmatycznych, m.in. o nieśmiertelności duszy człowieka, prawo papieża do zwoływania i rozwiązywania soborów, o życiu zakonnym i przygotowaniu kandydatów do kapłaństwa. Sobór przyczynił się do wzrostu autorytetu papiestwa, a zakończył się w 1517 r. Polskę reprezentował biskup gnieźnieński Jan Łaski.
Już wkrótce po zakończeniu V Soboru Laterańskiego nastąpiła potrzeba zwołania nowego – w związku z wystąpieniami Marcina Lutra w Niemczech. Ten augustiański zakonnik zakwestionował niektóre prawdy wiary katolickiej przekazywane przez Kościół, a także prymat papieża i znaczenie odpustów.
Kolejni papieże tego okresu czynili przygotowania do soboru, lecz z powodu przeciwdziałania protestantów nie dochodził on do skutku. Dopiero papież Paweł III bullą ,,Laetare Jeruzalem” zwołał Sobór do Trydentu we Włoszech. Sobór rozpoczęty w 1545 r. trwał z przerwami do 1563 r. za pontyfikatu trzech papieży: Pawła III, Juliusza III i Piusa IV. Ze względu na wyjaśnienie prawd wiary kwestionowanych przez Lutra i opracowanie dogmatów określających naukę Kościoła na Sobór zaproszono protestantów, lecz ci odmówili, żądając, aby sobór przyjął naukę Lutra ujętą w 95 tezach, ogłoszoną na drzwiach kościoła w Wittenberdze.
Osiągnięcia Soboru Trydenckiego
W sprawach dogmatycznych postanowiono, że źródłem wiary w Kościele są: Pismo Święte i Tradycja, ustalono kanon ksiąg Pisma Świętego, a Wulgatę uznano za oficjalne tłumaczenie Biblii. Określono dokładnie naukę o grzechu pierworodnym, usprawiedliwieniu i łasce, opracowano naukę o chrzcie i Eucharystii, podkreślano, że Msza św. jest ofiarą Nowego Przymierza, uobecnieniem ofiary krzyżowej. Orzeczono o nierozerwalności małżeństwa i przeszkodach do jego zawarcia. W sprawach dyscypliny kościelnej sobór wydał wiele zarządzeń. Wprowadzono obowiązek rezydencji biskupa w swojej diecezji i zakaz kumulowania beneficjów, nakazano głosić kazania w niedzielę i święta, polecano zakładać seminaria duchowne dla kształcenia kapłanów, w parafiach nakazano prowadzić księgi metrykalne: chrztów, zaślubionych i zmarłych. Określono, aby przy parafiach zakładać szkoły elementarne i szpitale dla ubogich. Sobór polecił ułożyć wyznanie wiary, wydać katechizm rzymski oraz poprawić mszał i brewiarz dla sprawowania liturgii.
Na Soborze Trydenckim obecni byli trzej duchowni z Polski; największą rolę odegrał kard. Stanisław Hozjusz, biskup warmiński, bliski współpracownik papieża, który jako pierwszy z biskupów polskich dekrety soborowe gorliwie realizował w swojej diecezji.
Sobór Trydencki był jednym z najważniejszych wydarzeń w historii Kościoła nowożytnego, ponieważ jasno sformułował doktrynę wiary i określił stanowisko wobec protestantów, nie przywrócił jednak jedności wiary, bo tego nie chciała strona przeciwna.
Sobór Watykański I
Nastąpił długi, bo trwający ponad 300 lat okres wcielania postanowień soborowych w życie Kościoła. Wiek XIX przyniósł wiele nowych zmian nie tylko w dziedzinie ekonomii i techniki lecz także w dziedzinie filozofii i życia społecznego. Powstały nowe kierunki filozoficzne przeciwne Kościołowi, np.: liberalizm, racjonalizm, deizm, socjalizm, pozytywizm. Kościół zwalczał te filozofie, ale nie zawsze skutecznie. Przeciwko nim wypowiedział się ówczesny papież Pius IX w encyklice „Quanta cura” wydanej w 1864 r. W połowie XIX w. zaistniała potrzeba zwołania soboru powszechnego w celu obrony wiary katolickiej przed szerzącymi się w Europie błędnymi nurtami światopoglądowymi i politycznymi oraz określania władzy papieża kwestionowanej przez dążące do autonomii Kościoły we Francji, Austrii i Niemczech.
8 grudnia 1869 r. papież Pius IX otworzył 20 sobór powszechny w Rzymie na Watykanie. Opracowano Konstytucję dogmatyczną ,,Dei Filius”, która mówiła o dziele stworzenia, Objawieniu Bożym, relacji między wiarą a rozumem, poznaniu Boga z piękna świata przyrody. Najważniejszym owocem soboru było ogłoszenie dogmatu o nieomylności papieża w sprawach wiary i moralności, jeżeli naucza publicznie (ex cathedra). W związku z wybuchem wojny francusko-pruskiej i zajęciem Rzymu przez wojska włoskie Pius IX 20 września 1870 r. zawiesił Sobór na czas nieokreślony. Na soborze byli obecni reprezentanci różnych diecezji z wyjątkiem biskupów z Królestwa Polskiego, którym car Aleksander II nie udzielił pozwolenia na wjazd do Rzymu.
Z potrzeby dialogu
Myśl o wznowieniu zawieszonego Soboru Watykańskiego I towarzyszyła kolejnym papieżom. Pius XII rozpoczął nawet przygotowania; w 1948 r. powołał pięć komisji i wyznaczył kierunki ich działania. Liczne kontrowersje, gwałtowne dyskusje, złożoność problemów i trudności zewnętrzne sprawiły, że zaniechał zwołania soboru. Papież Jan XXIII jeszcze jako kard. Józef Roncali widział potrzebę odnowy Kościoła w kontekście przemian we współczesnym świecie. Zamiar zwołania soboru ogłosił 29 czerwca 1959 r. w encyklice: ,,Ad Petri Cathedram”, w której nakreślił zadania nowego zgromadzenia soborowego. Użyte przez papieża słowo ,,aggiornamento” oznaczało wewnętrzną odnowę Kościoła i jego otwarcie na współczesność. Miał to być sobór o charakterze pastoralnym, duszpasterskim, dlatego nie mógł być kontynuacją poprzedniego. Kościół, zachowując swoją tożsamość i skarb wiary świętej, miał podjąć dialog ze światem współczesnym, aby szukać w nim człowieka zagubionego i poranionego przez grzech. Szczególną cechą Soboru był jego ekumenizm, czyli otwarcie na dialog z wyznawcami innych religii a zwłaszcza z chrześcijanami, dlatego zaproszono na Sobór przedstawicieli Kościołów: prawosławnego, protestanckiego i anglikańskiego, których jedność z Rzymem została zerwana.
Sobór Watykański II
Sobór Watykański II otworzył papież Jan XXIII 11 października 1962 r. Uczestniczyło w nim 2850 ojców z różnych krajów świata. Z Polski obecnych było 20 biskupów z prymasem kard. Stefanem Wyszyńskim na czele. Nie przybył tylko ani jeden biskup ze Związku Radzieckiego, Rumunii, Chin i Wietnamu. Sobór odbył cztery plenarne sesje. Między pierwszą a drugą, 3 czerwca 1963 r., zmarł papież Jan XXIII. Jego następca na stolicy piotrowej papież Paweł VI kontynuował rozpoczęte dzieło. Owocem obrad ojców soborowych były dokumenty: cztery Konstytucje, dziewięć dekretów i trzy deklaracje. Najważniejsze znaczenie wśród dokumentów posiadają Konstytucje, zawierające pozytywny wykład wiary katolickiej. Są to: Konstytucja dogmatyczna o Liturgii, Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym, Konstytucja dogmatyczna o Kościele i Konstytucja duszpasterska o Kościele i świecie współczesnym. Sobór dokonał wewnętrznej reformy Kościoła do której zaliczamy: odnowę liturgii, wyznaczenie nowych dróg ewangelizacji współczesnego świata, włączenie świeckich w misję Kościoła, oraz budowanie jedności chrześcijan. Uroczyste zamknięcie Soboru nastąpiło dnia 8 grudnia 1965 r. przez papieża Pawła VI na pl. św. Piotra w Rzymie.
Sobory a odnowa Kościoła
Sobór Watykański II należy do najważniejszych wydarzeń w życiu współczesnego Kościoła, gdyż wyznaczył nowe kierunki pracy duszpasterskiej na kolejne lata. Duchem Soboru Kościół żyje do dziś, a jego przesłanie jest ciągle aktualne. Kościół poszukuje dróg nowej ewangelizacji, aby dotrzeć do współczesnego człowieka i doprowadzić go do spotkania z Bogiem. Na gruncie polskim reformę Kościoła w duchu Vaticanum II najbardziej skutecznie realizował w diecezji krakowskiej kard. Karol Wojtyła późniejszy papież Jan Paweł II.
Sobory powszechne wniosły pozytywny wkład w życie Kościoła. Dotyczyły szczególnie dwóch kwestii: dyscypliny kościelnej i doktryny katolickiej, przebiegały nieraz w atmosferze wpływów władzy świeckiej, co często prowadziło do schizmy. Pozytywną cechą soborów oprócz określenia prawd wiary była troska o jedność podzielonego Kościoła. Szukano drogi pojednania z Kościołem prawosławnym, protestanckim i anglikańskim, lecz często bezskutecznie. Do soborów o wyjątkowym znaczeniu należy zaliczyć: Laterański IV, Trydencki i Watykański II, bo ich nauczanie było światłem na drodze rozwoju Kościoła. Bóg przez Ducha Świętego poprzez Sobory dokonał dzieła odnowy.
JAN RZEWUSKI