Dzieje parafii i miasta Kock w trzech odsłonach
Historia jest bez wątpienia pasjonującą dziedziną wiedzy, która uwrażliwia człowieka na piękno i wartość jego tożsamości i dziedzictwa kulturowego. Ukazuje ciągłość dziejów, stanowi lekcję patriotyzmu, pozwala zrozumieć współczesność, jest doskonałą nauczycielką życia. Historia jest istotna także dla wierzącego, potrafiącego dostrzec, że stanowi ona nie tylko przestrzeń działalności człowieka, ale - co ważniejsze - samego Boga. To On jest autorem historii. Pisze ją po krzywych liniach ludzkiej egzystencji. Nic nie dzieje się bez Jego wiedzy. Nic nie wymyka się spod Jego kontroli.
W gąszczu zagadnień z tzw. wielkiej historii może nam umknąć rola historii partykularnej, czyli lokalnej. Ona także stanowi nieprzebrane bogactwo kulturowe. Trzeba pamiętać, iż Kościół tworzy ważną część tejże historii. W niej również obecny jest ten pierwiastek Bożego działania, realizacji historii zbawienia człowieka, który może nawet mieć większy wpływ na konstytuowanie duchowej tożsamości człowieka.
Regionalny tryptyk historyczny
Wiele archiwów parafialnych naszej diecezji stanowi kopalnię wiedzy na ten temat. Im bogatsze ich zasoby, im starsze posiadają dokumenty, zabytki czy artefakty, tym bardziej czytelna i przejrzysta staje się skrywana przez nie tajemnica. Zdaje się, że w ostatnich dniach owo misterium fascinandum historii Kościoła partykularnego ujrzało światło dzienne na kockich rubieżach naszej diecezji. Przyczyniło się do tego wydanie historycznego tryptyku piśmienniczego opisującego dzieje parafii pw. Wniebowzięcia NMP, począwszy od jej powstania, aż do roku 2019. Trzyczęściowa monografia została napisana dzięki mrówczej pracy lokalnych pasjonatów historii z inspiracji i pod redakcją proboszcza parafii ks. prałata Bogdana Krawczyka. Grono autorów tworzą: Maria Krasowska i Janina Jankowska z Siedlec, Maciej Jesionowski, Maria Kowalewska, Justyna Mitura, Tomasz Futera, Janusz Bilski i Radosław Babicz z Kocka. Pracę tych osób wzbogaciły artykuły Haliny Budziszewskiej z Siedlec, Małgorzaty Kulikowskiej z Oszczepalina, Anny Miłek z Krakowa oraz Dariusza Włodarczyka z Lublina.
Okazją do rozpoczęcia prac nad powstaniem publikacji stał się jubileusz 600-lecia otrzymania przez Kock praw miejskich w 1417 r. z rąk króla Władysława Jagiełły. Co ciekawe, ślady istnienia parafii w tej miejscowości są starsze niż dzieje miasta, gdyż sięgają one swymi korzeniami XII w. Opus magnum Kockiego Kościoła parafialnego wpisuje się w inny, nie mniej ważny jubileusz 200-lecia istnienia naszej diecezji.
Historia wiarą pisana…
Pierwsza część nosi tytuł: „Historia wiarą pisana. Powstanie i dzieje parafii Kock w świetle publikacji oraz zasobów archiwum parafialnego”. Prezentuje ona historię parafii w Kocku ujętą na szerokim tle historii Polski, począwszy od średniowiecza, aż po czasy współczesne. Możemy się dowiedzieć m.in. kto przyczynił się do utworzenia parafii, co o Kocku pisał kronikarz Jan Długosz oraz jak to się stało, że miejscowy kościół w dobie panującej reformacji i tolerancji religijnej w Rzeczpospolitej znalazł się w rękach kalwińskiego rodu Firlejów, stając się ich zborem i jakie były tego późniejsze konsekwencje. Możemy również prześledzić dokładne losy parafii pod rządami XVII-wiecznych właścicieli miasta: arystokratycznych rodzin Wielopolskich i Sapiehów. W dalszej części autorzy monografii zapoznają czytelnika z burzliwym okresem zaborów, niewoli carskiej i powstań narodowowyzwoleńczych oraz ich niepoślednim wpływem na kształtowanie się lokalnej wspólnoty.
Śladami przeszłości
Druga część – „Śladami przeszłości. Dziedzictwo pokoleń Parafii pw. Wniebowzięcia NMP w Kocku” – stanowi pogłębioną refleksję nad dziejami parafii przez pryzmat znanych osobistości kładących podwaliny pod lokalne dziedzictwo Kościoła. Wśród nich należy wymienić przede wszystkim proboszczów parafii – duchowych przewodników na drogach wiary. Publikacja przedstawia szczegółowo sylwetki sześciu wybitnych kapłanów. Są nimi księża: Wojciech Piskorski i Henryk Mikołaj Firlej, którzy zapisali się jako odnowiciele katolickiego oblicza miejscowości w XVII w., o. Stanisław Rajmund Jezierski (dominikanin) i jego bratanek ks. prał. Wincenty Jezierski, twórcy świetności kościoła kockiego w następnym stuleciu, i wreszcie ks. prof. Wojciech hrabia Ossoliński i o. Szymon Mankielun, których proboszczowanie przypadło na trudne czasy niewoli narodowej przełomu XIX i XX w. Monografia równie dociekliwie prezentuje związek z Kockiem dwóch dostojnych dam, właścicielek miasta, opiekunek parafii i patriotek: kanclerzyny Marii d’Arquien Wielopolskiej, siostry królowej Marysieńki Sobieskiej, i księżnej Anny z Sapiehów Jabłonowskiej. Ukazany został także dorobek przedstawicieli rodu Żółtowskich, ostatnich właścicieli dóbr kockich.
Autorzy skupili się również na zaprezentowaniu tematów pogłębiających wiedzę czytelnika z zakresu dorobku materialnego, jak i duchowego parafii. Kościół św. Ducha, przy którym znajdował się przytułek dla ubogich i starszych, gospodarstwo rolne zwane Plebankami należące do parafii, cmentarz grzebalny i jego historia, testamenty kolatorów i dobrodziejów kockiej świątyni, szkoła parafialna, bractwa religijne istniejące w parafii kiedyś i dziś, Zgromadzenie Sióstr Służek Najświętszej Maryi Panny Niepokalanej, które swą działalność w Kocku prowadziło przez 120 lat, artykuły poświęcone znanym osobom pochodzącym z Kocka, m.in. Ludwikowi Osińskiemu – poecie i dyrektorze Teatru Wielkiego w Warszawie, bł. s. Danieli – nazaretance ochrzczonej w kockiej świątyni, która wraz ze współsiostrami oddała życie podczas II wojny światowej w celu ratowania mieszkańców Nowogródka, ks. prał. Konstantemu Kusykowi – rektorowi, wychowawcy i długoletniemu wykładowcy filozofii w Wyższym Seminarium Duchownym w Siedlcach oraz dominikaninowi o. Stanisławowi Wiesławowi Szymonie – teologowi, pedagogowi i tłumaczowi wielu książek o tematyce religijnej z języka niemieckiego oraz francuskiego.
„Moje miasto Kock”
Ostatnia część – „Mayn shtetl Kotsk. Polsko-żydowski fenomen Kocka” – opisuje podwójny charakter miasta pod względem jego kultury i religii. W Kocku bowiem przeplatały się i dość długo żyły ze sobą w swoistej symbiozie tradycje: polska i żydowska. Inspiracją do podjęcia badań w tym kierunku i wydania odrębnej publikacji było uwzględnienie w encyklice Lumen Fidei papieża Franciszka cytatu autorstwa kockiego rabina Menachema Mendla Morgensterna. Ojciec Święty powołał się w swoim dokumencie na definicję bałwochwalstwa stworzoną przez kockiego cadyka. Morgenstern stał się twórcą nowego ruchu religijnego w obrębie judaizmu – tzw. chasydyzmu kockiego, charakteryzującego się głębokim zabarwieniem mistycznym. Życie cadyka i jego uczniów oraz ich powiązanie z miastem zostało zawarte w niniejszej pracy. Poczytne miejsce w dziejach miasta i regionu zajmuje inny Żyd – płk Berek Joselewicz, oficer Legionów Polskich we Włoszech, który zginął w potyczce z Austriakami w 1809 r. właśnie pod Kockiem. Autorzy publikacji starali się również przybliżyć namiastkę żydowskiej atmosfery miasta, umieszczając opisy ulicy żydowskiej i „rabinówki”. Czytając poszczególne wersety księgi, odnosimy wrażenie, jakbyśmy sami podróżowali po zakamarkach miasta, napotykając pielgrzymów i uwijających się wokół swych interesów kupców żydowskich. Słyszymy ten gwar, szept ich modlitw i recytowanych wersetów Tory oraz okraszone poezją pieśni napisane przez czujących sentyment do tego miasteczka pobożnych Żydów; widzimy bawiące się dzieci; czujemy zapach potraw. Dotykamy tej rzeczywistości, której dawno już nie ma. Nie mogło, oczywiście, zabraknąć relacji z ciemnych kart historii Kocka, czyli przebiegu eksterminacji miejscowych Żydów, ale także heroicznego wkładu mieszkańców w ratowanie ludności żydowskiej, którzy ryzykowali własnym życiem, by ocalić cudze istnienie.
Post scriptum
Tak w skrócie prezentuje się historia parafii w Kocku i wspólnoty żydowskiej zawarta w publikacjach powstałych staraniem ks. prałata Bogdana Krawczyka oraz pozostałych autorów. Dzięki tym monografiom ocalały od zapomnienia piękne, choć czasami niełatwe, historyczne karty pamięci tego regionu naszej diecezji. Cyprian Kamil Norwid napisał: „Przedwieczny wszędzie jest – dlaczegóż nie miałby być w historii?”. Prezentowane prace doskonale pokazują to, co stwierdził polski poeta: „Bóg jest obecny w tych dziejach, one mówią o Nim, a On je prowadził w swojej nieogarnionej Mądrości i Miłości”.
Tu, w Kocku, tak jak onegdaj w biblijnych miastach Judy i Izraela, dokonała się i trwa nadal historia zbawienia świętego ludu Bożego. My nią jesteśmy. My ją tworzymy. Opisana historia parafii i żydowski fenomen Kocka są tego najlepszym dowodem.
KS. RAFAŁ SOĆKO
Wydane pozycje książkowe można nabyć w kancelarii parafii Kock (tel. 516-203-678; e-mail: parafiakock@op.pl).