Biskup niepokorny
Losy biskupa Gutkowskiego badał znawca dziejów podlaskiego Kościoła dr Rafał Dmowski. Przyszły biskup urodził się 27 maja 1776 r. we wsi Witkowo Pawlaki k. Ciechanowa. Do szkoły uczęszczał w Płocku, ale chyba nie za długo, skoro już w 1792 r. jako nastoletni ochotnik wstąpił do wojska I Rzeczpospolitej. Kolejnym etapem życia Gutkowskiego był stan duchowny. Wstąpił bowiem do Zakonu Dominikanów. W 1799 r. otrzymał święcenia kapłańskie we Włocławku i został kaznodzieją, a następnie profesorem teologii. Potem został przeorem klasztoru św. Dominika w Płocku, który jednak musiał opuścić w 1804 r. na skutek kasaty klasztoru przez władze pruskie.
Był to gorący okres wojen napoleońskich. Wkrótce powstało Księstwo Warszawskie i jego liczna armia, która potrzebowała też duszpasterzy. Ks. Gutkowski został wówczas jednym z 36 kapelanów wojskowych Księstwa Warszawskiego. Brał udział w kampaniach w Niemczech, Francji, Hiszpanii, Austrii i Rosji. W 1812 r., podczas odwrotu Napoleona spod Moskwy, dostał się do rosyjskiej niewoli i do 1815 r. przebywał na zesłaniu. Wydawać by się mogło, że takie przeżycia spowodują nienawiść, a przynajmniej niechęć Gutkowskiego do Rosjan. Tymczasem było inaczej. To właśnie ks. Gutkowski 24 maja 1820 r. udzielił ślubu następcy tronu carów, a jednocześnie wielkorządcy Królestwa Polskiego Wielkiemu Księciu Konstantemu z Joanną Grudzińską. Odbyło się to w atmosferze skandalu, gdyż książę Konstanty, aby poślubić swą polską wybrankę, zrzekł się praw do tronu rosyjskiego.
Ks. Gutkowski uchodził za protegowanego W. Ks. Konstantego, co nie przysparzało mu sympatii rodaków. Uważano go też za „kapłana wolnych przekonań, włóczęgę, który tyle czasu spędził poza Kościołem, w obozie nieprzyjaciół Stolicy Apostolskiej i papieża”, czyli wśród żołnierzy napoleońskich. Mówiono o nim, że „do grenadiera podobniejszy aniżeli do księdza”. Mimo tych zastrzeżeń, ze względu na usilne starania rządu rosyjskiego, papież Leon XII w 1826 r. powołał Gutkowskiego na stolicę biskupią w Janowie.
Kolejny raz Gutkowski naraził się obozowi patriotycznemu podczas powstania listopadowego. Niechętnie bowiem odnosił się do walki zbrojnej, zabronił podległemu sobie duchowieństwu ogłaszania z ambon odezw powstańczych, sprzeciwiał się także rekwizycji dzwonów kościelnych na potrzeby powstańcze. W dodatku jako jedyny z biskupów nie podpisał aktu detronizacji cara Mikołaja I z tronu polskiego, w wyniku czego został wykreślony z listy senatorów.
Biskup podlaski uważany był za człowieka porywczego, upartego, bezwzględnego, o wojowniczym temperamencie. Paradoksalnie cechy te służyły umacnianiu podlaskiego Kościoła i to w wielu obszarach. Gutkowski podniósł poziom nauki w seminarium. Dbał o poziom intelektualny oraz moralny duchowieństwa poprzez kongregacje dekanalne i egzaminy kleru. W listach pasterskich podkreślał zadania kapłanów w trudnych dla Kościoła czasach, często przeprowadzał wizyty kanoniczne. Publicznie zawstydzał lenistwo i opieszałość księży, a nagradzał postępujących zgodnie z powołaniem. Uchodził też za niezwykle pryncypialnego w kwestach moralnych, np. w jego diecezji niezwykle trudno było uzyskać unieważnienie małżeństwa, o czym przekonali się nawet najzamożniejsi i wpływowi ziemianie.
Stawiając sprawy Kościoła na pierwszym miejscu, bp M. Gutkowski wszedł w konflikt z carskimi władzami. Niby bowiem lojalny, zakazał podległym sobie księżom ogłaszania z ambon rozporządzeń rządowych, stojąc na stanowisku, że kościół jest miejscem kultu religijnego, a nie uprawiania polityki. Korespondował z rządem w ostrej formie, co szczególnie drażniło carskich urzędników. W odwecie rząd odmówił Gutkowskiemu należnego wynagrodzenia oraz wprowadzał wobec niego różne szykany. Nieprzejednana postawa biskupa zdobywała mu licznych zwolenników wśród duchowieństwa i wiernych, co nie podobało się władzom zaborczym. W końcu miarka się przebrała i car Mikołaj I wydał rozkaz usunięcia siłą Gutkowskiego ze stolicy w Janowie. Biskupa aresztowano w nocy z 28 na 29 kwietnia 1840 r. i wywieziono do Ozieran w guberni mohylewskiej. 19 maja 1842 r. na prośbę papieża Grzegorza XVI Gutkowski zrzekł się biskupstwa janowskiego. Od 1843 r. zamieszkał we Lwowie, gdzie zmarł 20 lat później. Został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim.