W starym kinie

Podczas tegorocznej Nocy Muzeów, 17 maja, Muzeum Regionalne w Siedlcach otworzyło niezwykłą wystawę zatytułowaną „Kino w Siedlcach 1908-1939”. To podróż do początków lokalnej kinematografii, ukazująca nie tylko rozwój kin w mieście, ale też społeczne i kulturowe znaczenie filmu w życiu jego mieszkańców.

Ekspozycja prezentuje początki i rozwój siedleckiego kina od momentu uruchomienia pierwszego kinematografu w 1908 r. aż do wybuchu II wojny światowej. Składają się na nią unikalne foldery reklamowe filmów z lat 1925-1937, fotografie, dokumenty budowlane oraz wycinki prasowe z lokalnych gazet, m.in. z „Głosu Podlasia”, „Życia Podlasia”, „Nowej Gazety Podlaskiej”. Pochodzą one ze zbiorów MR, Archiwum Państwowego w Lublinie.

Wystawę wzbogacają udostępnione przez Bibliotekę Narodową (serwis Polona) afisze z lat 1919-1925. Są to plakaty nie tylko promujące repertuar filmowy, ale również zapowiadające zebrania wyborcze, odczyty, koncerty i wieczory taneczne – dowód na to, że siedleckie kina były ważnym centrum życia społecznego. – Zapewniały nie tylko rozrywkę, ale stanowiły też miejsce spotkań czy debat. Po obejrzeniu tej ekspozycji przekonacie się państwo, iż tych obiektów było w naszym mieście więcej niż się spodziewamy – powiedział dyrektor MR Sławomir Kordaczuk, otwierając wystawę.

 

Rewolucja ekranu

– Kinematografię zawdzięczamy Lumière, którzy zaprezentowali pierwszy film pt. „Wyjście robotników z fabryki”. Od tamtej pory na wszystkich kontynentach zaczęły powstawać kina, także na ziemiach polskich. W Królestwie Polskim było ich ok. 300, w zaborze pruskim ok. 70, a w austriackim przynajmniej 50 – mówił Mariusz Krasuski, kustosz wystawy.

W Siedlcach pierwsze kino powstało 1 lipca 1908 r. Mieściło się w budynku Piaseckiego przy ul. Ogrodowej 19 (obecnie ul. Sienkiewicza). Nosiło nazwę „Eclair”, z francuskiego „błyskawica”. Był to czas, gdy kino nazywano jeszcze kinoteatrem lub kinematografem, ponieważ poza filmami organizowano tam również odczyty, bale i przedstawienia.

W 1911 r. w kinoteatrze założono elektryczne oświetlenie, wtedy też zmieniono jego nazwę na „Lux”. Dużym wydarzeniem końca 1911 r. było pojawienie się repertuarze filmu pt. „Dzieje grzechu” na motywach powieści Stefana Żeromskiego. Jedną z głównych ról zagrał urodzony w Siedlcach Teodor Roland.

Drugie kino rozpoczęło wyświetlanie filmów 13 listopada 1909 r. Nazywało się „Moderne” i od samego początku posiadało elektryczne oświetlenie. Mieściło się przy ul. Długiej 1 (obecnie ul. Świrskiego) i mogło pomieścić 100 osób. Od 1912 r. jego właściciel dzierżawił również teatr miejski w parku „Aleksandria” i w miesiącach letnich wyświetlał tam filmy. Jak przypomniał M. Krasuski, w 1913 r. szczególną popularnością cieszył się film „Quo Vadis”.

 

Złota era

W okresie międzywojennym w Siedlcach działało już kilka kin. Były to: „Era” – dawny „Lux”, „Kometa” czy „Światowid”, które początkowo funkcjonowało jako kino letnie w parku „Aleksandria”. W 1923 r. przeniesiono je do kamienicy przy ul Pięknej 9 (dzisiaj Pułaskiego) vis-a-vis ratusza. Obiektem zarządzała Komisja Opieki Społecznej, a w 1930 przejął go magistrat Siedlec. – Kierownikiem tego kina przez lata był znany siedlecki fotograf Adolf Ganiewski (Gancwol). W 1932 r. „Światowid” jako pierwszy kinoteatr w mieście rozpoczął wyświetlanie filmów dźwiękowych. W 1938 r. kino od miasta przejął Marian Lubicz-Łoziński. Zmieniono jego nazwę na „Słońce” i w tej formie funkcjonowało do wybuchu II wojny światowej, a od 1951 r. działało tu kino „Sojusz” – opowiadał M. Krasuski.

W latach 1922-1932 działał również kinotetatr 22 Pułku Piechoty. Znajdował się w parterowym drewnianym budynku koszar przy ul. Parkowej. Kierował nim chorąży Michał Marciniani. Całkowity zysk z prowadzenia obiektu był przeznaczony na potrzeby oświatowo-kulturalne pułku. Kinoteatr służył w pierwszej kolejności żołnierzom, którzy korzystali z filmów szkoleniowych, instruktażowych oraz dokumentalnych. Z kolei mieszkańcom wyświetlano filmy fabularne.

W mieście funkcjonowały też kino kolejowe „Ognisko” (1922-1928), „P.B.K” (1934-1935), „Popularne” (1938-1939)”.

 

Godzina rozrywki

Pojawienie się kina w Siedlcach nie umknęło uwadze lokalnej prasy. Pisał o nim m.in. tygodnik społeczno-literacki „Głos Podlasia”: „Czy państwo wiedzą, co to jest kinematograf? Każdy siedlczanin odpowie: jest to „Moderne” i „Eclair”, jest to godzina taniej rozrywki podczas śmiertelnych nudów i zabójczej pustki wrażeniowej w naszym mieście… Co tydzień tłoczą się u jasno oświetlonych wrót, wiodących do ciemnego pokoju tłumy ludzi. Co się stało? Ano «zmiana programu». Każdy chce być pierwszym, bo dla spóźniających się może zabraknąć miejsc…”.

Oglądanie filmów stało się jedną z najpopularniejszych rozrywek. Co tydzień aktualizowano repertuary. Nie było wówczas klimatyzowanych sal ani wygodnych foteli. Siedziano na zwykłych drewnianych krzesłach. Obrazy wyświetlano na płóciennym ekranie. Do końca lat 20 produkowano filmy nieme i niezbędnym wyposażeniem kina były pianino bądź organy teatralne, na których grał taper. Był to muzyk wykonujący podkłady muzyczne stanowiące ilustrację do scen filmowych. Siedleccy taperzy mieli w swoim repertuarze wiele ówczesnych szlagierów, m.in.: „Polkę w szafliku”, „Marsza żałobnego”, „Cake-walke’a” czy „Elegijnego poloneza”.

Wyświetlano przede wszystkim filmy amerykańskie i polskie, ale również włoskie, francuskie, niemieckie, czechosłowackie, a nawet radzieckie. Reklamy filmowe i repertuar kin umieszczano w gablotach umiejscowionych w centrum miasta. „Nowa Gazeta Podlaska” z 1933 r. donosiła, że siedlecka publiczność była wręcz idealna, gdyż nie gwizdała, nie tupała, nie rzucała laskami i nie żądała zwrotów za bilety.

 

Znani z ekranu

Wystawa przypomina także o wybitnych postaciach związanych z Siedlcami, które zapisały się na kartach historii polskiego kina. Wśród nich wspomniany T. Roland, czyli Teodor Aleksander Konopka. Zagrał w wielu pierwszych polskich filmach niemych, m.in. „Dzieje grzechu”, „Zemsta spoza grobu”, „Pan Tadeusz”. Innym słynnym siedleckim aktorem był Jacek Woszczerowicz grający w polskich superprodukcjach, m.in. „Jego wielka miłość” (1936), „Znachor”, „Profesor Wilczur”. Pierwsze kroki w karierze aktorskiej stawiał przed wybuchem II wojny światowej także znany m.in. z roli Maćka z Bogdańca w „Krzyżakach” czy sołtysa w „Samych swoich” Aleksander Fogiel. Z Siedlec pochodzi również uznawany za najwybitniejszego polskiego krytyka filmowego i historyka kina Jerzy Płażewski.

Ekspozycję „Kino w Siedlcach 1908-1939” można oglądać w MR do 5 października.

DY