Będzie uczyć i ostrzegać
Wydarzenie miało miejsce w sali widowiskowo-kinowej ROK, po projekcji filmu „Historia Roja”. Obecni byli dyrektorzy, nauczyciele i młodzież szkół ponadpodstawowych z I LO oraz ZSP, jak też uczestnicy Powiatowego Konkursu Historycznego „Armia Krajowa w walce o niepodległość Polski”. Stosowne dokumenty o przekazaniu obiektu w administrowanie Radzyńskiemu Ośrodkowi Kultury podpisali burmistrz Jerzy Rębek oraz dyrektor ROK Robert Mazurek. Schowany między blokami osiedla Bulwary budynek przy ul. Warszawskiej 5a jest niemym świadkiem martyrologii Polaków w okresie II wojny światowej oraz w latach komunizmu i wyjątkowym obiektem w skali regionu, ponieważ w znajdujących się w piwnicy celach więziennych zachowały się oryginalne drzwi z judaszami.
A na ścianach cel – inskrypcje więzionych tu polskich patriotów z Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych oraz Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość.
Historyczne wydarzenie
Burmistrz J. Rębek podkreślił, że to bardzo ważna chwila dla społeczności miasta i ziemi radzyńskiej. Odbywa się w kontekście trudnej sytuacji międzynarodowej – tego, co dzieje się za naszą wschodnią granicą. – Otwarcie Izby Pamięci „Warszawska 5a” ma dziś szczególną wymowę. To miejsce kaźni narodu polskiego. Trudno sobie wyobrazić, co przeżywali ludzie tam uwięzieni i katowani – najpierw przez niemieckie Gestapo, potem przez sowieckich okupantów, ale też katów wywodzących się z narodu polskiego, a zadających swoim braciom cierpienie i śmierć. To miejsce przybliży nam historię, ale będzie także ostrzeżeniem przed jej powtórką – podkreślił.
Burmistrz dziękował uczestnikom spotkania: uczniom, nauczycielom, dyrekcji szkół oraz organizatorom – pracownikom Radzyńskiego Ośrodka Kultury. Zwrócił uwagę, że młodzież uczestniczy w spotkaniu z wielkim skupieniem i powagą. Przekazując podpisany dokument na ręce dyrektora ROK, powiedział: – Czyńcie to dobro, jakim jest ukazywanie prawdziwej historii naszego narodu, ku przestrodze, byśmy mogli cieszyć się z wolności, która może nie być nam dana na zawsze. Jednak gdy będziemy jednością, to – jak pokazują nam Ukraińcy – możemy odeprzeć najgorszy atak wroga.
Następnie dyrektor ROK R. Mazurek podpisał zarządzenie w sprawie powołania Izby Pamięci „Warszawska 5a” działającej w strukturze organizacyjnej ROK. Treść dokumentu odczytała prowadząca spotkanie Aldona Sadowska.
Zwieńczenie kilkuletnich wysiłków
R. Mazurek podkreślił, że przejęcie budynku przez ROK i powołanie w nim Izby Pamięci to moment historyczny. Przypomniał, że przez wiele lat nie można było nawet mówić o tym miejscu – ludzie się tego bali. Kilkanaście lat temu jako pierwszy opinię publiczną zapoznał z tematem Dariusz Magier, który podjął temat w kontekście naukowym.
Konkretne działania mające na celu stworzenie w budynku izby pamięci rozpoczęły się po wyborach samorządowych z roku 2014, gdy burmistrzem został J. Rębek. – Ruszyła wówczas lawina zdarzeń, która doprowadziła do dnia dzisiejszego – podkreślił R. Mazurek. Pierwszym zadaniem było przeniesienie do mieszkań zastępczych lokatorów, którzy zajmowali lokale w istniejącym tu budynku socjalnym. Dopiero wówczas mogły ruszyć remonty obiektu, umożliwiające zachowanie cennych inskrypcji na ścianach cel w piwnicy, gdzie więzieni byli polscy patrioci z AK, NSZ oraz WiN. Remonty zostały przeprowadzone dzięki kwotom zapisanym w budżecie miasta oraz środkom przekazanym przez fundację senatora RP Grzegorza Biereckiego.
Jednocześnie ROK podjął szereg działań mających na celu szerzenie wiedzy o tym miejscu. W 2018 r., w ramach Nocy Muzeów, po raz pierwszy została udostępniona do zwiedzania cela nr 6. Zmieniono tablice na budynku zawierające zafałszowane informacje o tym miejscu. ROK jest koordynatorem i głównym organizatorem Obchodów Narodowego Dnia Żołnierzy Wyklętych, w ramach których odbywają się wystawy tematyczne, lekcje edukacyjne, apele poległych, wydawane są kolejne publikacje. W październiku 2021 r. na wschodniej ścianie budynku powstał mural patriotyczny.
Dyrektor ROK zaprezentował tablicę, która zawiśnie przy drzwiach wejściowych do Izby Pamięci „Warszawska 5a”. Zawiera ona logo i informacje dotyczące zwiedzania. Będzie ono bezpłatne, ale możliwe po telefonicznym zgłoszeniu na podane na tablicy numery. Zainteresowanych oprowadzać będą pracownicy ROK.
R. Mazurek poinformował również o podjętych działaniach mających na celu wpisanie Izby Pamięci do rejestru muzeów Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, nawiązaniu kontaktu z Instytutem Pamięci Narodowej, który objął działania patronatem merytorycznym, współpracy z Izbą Pamięci „Strzelecka 8”. Jest to obiekt bliźniaczy w Warszawie, gdzie już powstała placówka muzealna. Dziękował burmistrzowi za przychylność wobec inicjatyw i działań ROK oraz staroście radzyńskiemu za pomoc.
Żywe lekcje historii
Uczestniczący w obchodach starosta Szczepan Niebrzegowski przywołał niedawno obchodzoną 80 rocznicę powstania Armii Krajowej. – Cisza, skupiona uwaga na widowni są dowodem, jak ogromne wrażenie wywołują dziejące się nie tak daleko od nas wydarzenia na Ukrainie. Potomkowie ludzi, którzy mordowali naszych patriotów, dziś mordują kobiety i dzieci. By zrozumieć wydarzenia aktualne, trzeba znać historię. Ten obiekt będzie temu służył, dlatego gratuluję burmistrzowi i dyrektorowi ROK pomysłu utworzenia muzeum, co da szanse na odbywanie tu żywych lekcji historii – zaznaczył.