Bogactwo i tradycja
Muzeum istnieje 43 lata, jednak tradycje muzealnictwa w mieście są znacznie starsze. Pierwszą tego typu placówkę powołał do życia w 1924 r. ówczesny dyrektor Gimnazjum Miejskiego im. Józefa Ignacego Kraszewskiego dr Wacław Natowski. Niestety, nie przetrwała ona czasu II wojny światowej, a rozproszone eksponaty zaginęły w wojennej zawierusze. Ocalały jedynie niektóre starodruki, które weszły w skład księgozbioru Liceum Ogólnokształcącego im. I.J. Kraszewskiego w Białej Podlaskiej, gdzie znajdują się po dziś.
Historia powstania
Ponownemu utworzeniu muzeum w mieście pomogły obchody Tysiąclecia Chrztu Polski.
26 października 1966 r. powołano do istnienia Muzeum Regionalne. Jego siedzibą była jedna z sal Urzędu Miasta. Kiedy w 1975 r. Biała Podlaska stała się miastem wojewódzkim, muzeum zyskało nowa rangę i nazwę – „okręgowe”. Poszerzono wówczas jego obsadę i utworzono działy merytoryczne: etnografii, historii, sztuki oraz dział naukowo-oświatowy zajmujący się edukacją i obsługą zwiedzających. W 1995 r. stworzono w bialskim muzeum dział archeologii. Po wielu latach oczekiwania – w 1983 r. – zyskało ono siedzibę w tzw. „Parku Radziwiłłowskim” przy ulicy Warszawskiej 12. Na potrzeby placówki przeznaczono: bramę wjazdową wraz z ćwierćkolistym tunelowym łącznikiem, zwanym „szyją”, wieżę bramną oraz kaplicę pałacową dawnego zespołu pałacowego obronnego Radziwiłłów. W 1998 r., po likwidacji województwa bialskopodlaskiego, Muzeum Okręgowe przyjęło nazwę Muzeum Południowego Podlasia. W tym samym roku zostało również wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów.
Cenne kolekcje i zbiory
Początki gromadzenia dzieł sztuki nie były łatwe. Poprawę stanu przyniósł rok 1975 i nadanie Białej Podlaskiej statusu miasta wojewódzkiego. Zwiększony wtedy budżet placówki zaprocentował znacznym wzrostem zbiorów, zaczęły powstawać pierwsze kolekcje.
W 1975 r. w inwentarzach muzealnych wpisanych było zaledwie 2116 obiektów, ale już w 1982 r. zbiory liczyły około 17 tysięcy sztuk, a w 1990 r. ich liczba wzrosła do 21 tysięcy eksponatów. Nie było problemu z funduszami, ale z dziełami; trudno było coś znaleźć i kupić, teraz – odwrotnie (do nabycia jest wiele cennych eksponatów, jednak brakuje na nie pieniędzy).
Znaczna część eksponatów i obrazów pochodzi z darowizn. Do zbiorów działu historii i sztuki trafiły cenne dary rodziny Aleksandra Próchnickiego, bialskiego malarza, architekta i regionalisty oraz liczne dokumenty, fotografie i stare pamiątki podarowane przez prof. Stefana Kryńskiego z Gdańska. W 1995 r. uzyskano spuściznę dorobku twórczego znanego malarza z Dąbrowicy Małej Bazylego Albiczuka, a w 2005 r. znaczny depozyt bialskich obrazów i grafik Zbigniewa Karpińskiego, profesora ASP we Wrocławiu. Cenny wkład wzbogacający ikonografię miasta przyniosły pozyskane w 2006 r. prace bialskiego akwarelisty Tadeusza Różyckiego, ofiarowane przy okazji organizacji wystawy przez siostrzeńca artysty, prof. Kiejstuta Bereźnickiego, oraz Janusza Kulawca i Danutę Dunajsko-Andrzejuk. W latach 1980-1995, głównie dzięki konfiskatom celnym, zgromadzono liczącą około 1400 obiektów, a więc jedną z największych w Polsce, kolekcję ikon rosyjskich XVII-XIX w. Obecnie, po 40 latach funkcjonowania instytucji, liczba zbiorów wynosi około 40 tysięcy eksponatów, a Muzeum Południowego Podlasia posiada 5 działów: artystyczny – z ważną kolekcją „Konie, jeźdźcy, zaprzęgi w malarstwie polskim XIX i XX wieku”, ikonografią artystyczną miasta i regionu oraz kolekcją rosyjskich ikon; etnografii – z eksponatami ze sztuki ludowej i kultury materialnej, dokumentacją kultury ludowej i nagraniami magnetofonowymi, wywiadami, rysunkami i zdjęciami oraz kolekcją prac Bazylego Albiczuka; historii – mieszczący się w budynku byłej placówki gestapo przy ul. Łomaskiej, gromadzący archiwalia i fotografie dotyczące miasta i Podlasia oraz bogaty zbiór dokumentów i egzemplarzy prasy NSZZ „Solidarność” z lat 1980-1990; archeologii – z obiektami pochodzącymi z badań archeologicznych prowadzonych na terenie Południowego Podlasia, to zbiór ponad 100 tysięcy eksponatów, na które składają się zarówno przedmioty codziennie używane w gospodarstwie domowym, jak i broń, dary grobowe, skarby czy ozdoby; numizmatyki i medalierstwa – z kolekcją „Pieniądz na ziemiach polskich X-XX w.”.
Warte zobaczenia
Każdy odwiedzający muzeum może obejrzeć wystawy stałe i czasowe prezentowane przez placówkę. Do pierwszej grupy należą: „Ikona – Święta Tajemnica”, „Pieniądz na ziemiach polskich X-XX w.”, „Sztuka Ludowa Południowego Podlasia” (w kaplicy pałacowej), „Walka i męczeństwo ludności Podlasia w latach 1939-1947” ( w siedzibie przy ul. Łomaskiej). Przy muzeum funkcjonuje też dział naukowo-oświatowy, który prowadzi lekcje muzealne, prelekcje i pogadanki, zajęcia plastyczne, projekcje filmowe oraz różnego rodzaju konkursy. Tematyka zajęć zależna jest od prezentowanych wystaw. Od lutego w placówce prowadzona ma być również nauka średniowiecznych i renesansowych tańców.
Eksponaty Muzeum Południowego Podlasia są bardzo cenione i chętnie wypożyczane przez inne muzea. Kolekcja obrazów Bazylego Albiczuka prezentowana była m.in. w Częstochowie i w Warszawie. O wystawę ikon ubiegały się Muzeum Narodowe w Gdańsku oraz Muzeum Archidiecezjalne we Wrocławiu, pojedyncze egzemplarze trafiały też do Poczdamu i Niemiec. Także w tym roku w Oranienburgu podczas święta narodowego prezentowana będzie bogata wystawa ikon pochodzących stąd.
Muzeum Południowego Podlasia jest ważną instytucją nie tylko ze względu na posiadane zbiory, ale przede wszystkim dlatego, że stanowi jedyną tego typu placówkę w regionie.MOIM ZDANIEM
MAŁGORZATA NIKOLSKA, dyrektor Muzeum Południowego Podlasia
Naszą ideą jest tworzenie muzeum regionalnego. Dobrze pojęty regionalizm to nie zubożenie zbiorów, ale podkreślenie istnienia kulturowego tej placówki, a przez to – kultury oraz historii regionu. Zapraszamy miłośników Podlasia do zwiedzania naszych wystaw. Od marca w muzeum będzie można obejrzeć ekspozycję „Fajans i mapy Niderlandów XVII – XVIII w”. Eksponaty pochodzą ze zbiorów Kreismuseum w Oranienburgu. Uroczyste otwarcie wystawy nastąpi w niedzielę 1 marca o 16.00 w siedzibie Muzeum Południowego Podlasia przy ul. Warszawskiej 12. Wszyscy, którzy przybędą na tę uroczystość, będą mieli okazję wysłuchania fragmentów znanych operetek i musicali. Wystawa potrwa do 7 czerwca.
Agnieszka Wawryniuk