Im więcej wiedzy, tym mniej zachorowań
objawów jest dość dużo, skupmy się na najbardziej powszechnych. Przede wszystkim to osłabienie mięśniowe ręki, nogi - kończyny stają się „cięższe”, nie można podnieść żadnej z nich, pacjent się chwieje, zatacza. Drugim z objawów są zaburzenia widzenia - widzenie tylko na jedno oko, niewyraźne, podwójne, zamazane. Trzecim charakterystycznym objawem udaru mózgu jest opadnięcie kącika ust - nie można się uśmiechnąć, do tego dochodzi opadająca powieka, czyli ogólnie asymetria w napięciu mięśni twarzy. Czwarty objaw to spowolniała, niewyraźna mowa - chory nie może czegoś powiedzieć albo mówi bardzo wolno, niewyraźnie. To są objawy, które powinny nas mocno zaniepokoić. W naszej fundacji stworzyliśmy akronim CZAS, gdzie C to cięższa ręka, noga; Z - zaburzenia widzenia; A - asymetria twarzy; S - spowolniała mowa. Czasami nawet zaburzenie czucia, które pojawia się nagle i występuje po jednej stronie ciała - to też objaw, który powinien nas zaniepokoić i skłonić do szybkiej konsultacji z lekarzem, bo może wskazywać na postępujący udar. Nie możemy tego lekceważyć.
Udar mózgu jest uważany za trzecią najczęstszą przyczynę zgonu i główny powód inwalidztwa osób dorosłych. Co to właściwie za choroba?
Udar mózgu to zaburzenie czynności mózgu miejscowe lub całkowite, które może trwać ponad 24 godziny, powstałe najczęściej w wyniku uszkodzenia naczyń mózgowych. Mamy dwa rodzaje udaru mózgu. Większość pacjentów w Polsce (80-90%), których dotyka ten incydent naczyniowy, doznaje tzw. udaru niedokrwiennego. Dochodzi do niego wtedy, gdy światło naczynia mózgowego zatka jakaś skrzeplina, która spowoduje, że do tego obszaru mózgu nie dochodzi krew. Wtedy w tym miejscu w mózgu powstaje martwica, która skutkuje wszystkimi konsekwencjami udaru, np. niedowładem czy zaburzeniem widzenia. Mogą być też udary krwotoczne, powszechnie nazywane wylewami. Taka sytuacja ma miejsce wtedy, kiedy naczynie mózgowe z jakiegoś powodu pęka. Staje się ono po prostu niewydolne. Bardzo często jest to skutkiem nieleczonego, długotrwałego nadciśnienia, co powoduje, że to naczynie jest nieelastyczne, twarde i bardzo łatwo wtedy może dojść do jego pęknięcia, wylania się krwi do mózgu. Możemy mieć także do czynienia z przemijającym atakiem niedokrwiennym – w szpitalach nazywamy go TIA (z ang. transient ischemic attaca) – który ustępuje samoczynnie po 24 godzinach i także spowodowany jest zaburzeniem krążenia mózgowego. Bardzo często taki atak jest prognostykiem tego, że za jakiś czas może dojść do „prawdziwego” udaru. W takim przypadku trzeba dobrze zbadać pacjenta i stwierdzić, z jakiego powodu doszło do tego rodzaju incydentu naczyniowego i czy możemy mu zapobiec w przyszłości.
Jakie symptomy powinny nas zaniepokoić? Kiedy dzwonić po pomoc?
Tych objawów jest dość dużo, skupmy się na najbardziej powszechnych. Przede wszystkim to osłabienie mięśniowe ręki, nogi – kończyny stają się „cięższe”, nie można podnieść żadnej z nich, pacjent się chwieje, zatacza. Drugim z objawów są zaburzenia widzenia – widzenie tylko na jedno oko, niewyraźne, podwójne, zamazane. Trzecim charakterystycznym objawem udaru mózgu jest opadnięcie kącika ust – nie można się uśmiechnąć, do tego dochodzi opadająca powieka, czyli ogólnie asymetria w napięciu mięśni twarzy. Czwarty objaw to spowolniała, niewyraźna mowa – chory nie może czegoś powiedzieć albo mówi bardzo wolno, niewyraźnie. To są objawy, które powinny nas mocno zaniepokoić. W naszej fundacji stworzyliśmy akronim CZAS, gdzie C to cięższa ręka, noga; Z – zaburzenia widzenia; A – asymetria twarzy; S – spowolniała mowa. Czasami nawet zaburzenie czucia, które pojawia się nagle i występuje po jednej stronie ciała – to też objaw, który powinien nas zaniepokoić i skłonić do szybkiej konsultacji z lekarzem, bo może wskazywać na postępujący udar. Nie możemy tego lekceważyć.
Słyszy się, że przy udarze bardzo ważny jest czas reakcji. Dlaczego?
Szybki czas reakcji daje szansę na zastosowanie nowoczesnego leczenia, które wdrożone do 4,5 godziny po udarze może znacznie ograniczyć albo nawet zredukować do zera wystąpienie niepożądanych skutków. Im wcześniej pacjent lub jego rodzina zauważy niepokojące objawy, tym szybciej trafi on do szpitala. Dlatego tak jest ważne, aby wszyscy znali klasyczne objawy udaru i szybko reagowali.
Nagłe zachorowanie dotyka tylko ludzi starszych czy może spotkać osobę w każdym wieku?
Udar mózgu, z tego co obserwuję na szpitalnych oddziałach udarowych, dotyka ludzi w różnym wieku. Jednak, jak pokazują statystyki, jedna czwarta wszystkich incydentów naczyniowych zdarza się między 65 a 80 rokiem życia. Z kolei w naszej Fundacji Udaru Mózgu mamy podopiecznych – dzieci. Dlatego nigdy nie powiedziałbym, że to choroba dotycząca jednej grupy – osób starszych. To nieprawda. Udar może wystąpić, niestety, w każdym wieku.
Czy można mówić o jakichś czynnikach sprzyjających udarowi?
Przyczyn może być wiele. Główne, które podkreślamy, mówiąc o profilaktyce, to przede wszystkim nieleczone nadciśnienie. Dość często pacjenci, których przyjmujemy na oddział udarowy, przyznają, że nie wiedzieli, iż cierpią na to schorzenie, bo nadciśnienie nie boli. Czynnikiem ryzyka jest także nieleczona cukrzyca, zbyt wysoki poziom cholesterolu, którego pacjenci też mogą być nieświadomi. Udarowi sprzyja także palenie papierosów, nadwaga, nadmierne spożywanie alkoholu, niezdrowe odżywianie i – również dość ważny czynnik ryzyka – arytmia, szczególnie migotanie przedsionków.
Jakie mogą być skutki udaru mózgu?
Przede wszystkim niepełnosprawność ruchowa. W wyniku udaru „wyłącza się” napięcie mięśniowe po jednej stronie ciała, skutkujące niemożnością poruszania się, przyjęcia pozycji siedzącej, stojącej – zwyczajne obrócenie się na bok może być bardzo trudne do wykonania. Druga kwestia to zaburzenia mowy – zdarza się afazja ruchowa, kiedy chory nie może czegoś powiedzieć, albo afazja czuciowa, kiedy nie rozumie, co ktoś do niego mówi. Wystąpić mogą zaburzenia wzroku. Są udary, które powodują zupełne niedowidzenie, ślepotę. Dojść może do zaburzeń poznawczych, czyli chory nie rozumie tego, co go otacza, co dzieje się wokół. Do tego dochodzą jeszcze zaburzenia przestrzenne, zmiany emocjonalne. Różnego rodzaju objawów wynikających z uszkodzenia mózgu jest naprawdę dużo. Pamiętajmy, że mózg to struktura, która tak naprawdę zarządza całym naszym światem.
Czy po przejściu udaru można wrócić do normalnej aktywności sprzed zachorowania?
To zależy od stopnia uszkodzenia mózgu i obszaru, w którym udar wystąpił. Jedna trzecia pacjentów właściwie nie ma żadnych komplikacji ruchowych, czyli wraca do normalnego funkcjonowania. Duża grupa osób odczuwa skutki udaru. Nie zapominajmy jednak też o tym, że, jak wynika ze zeszłorocznych statystyk, jedna trzecia chorych umiera.
Co robić, żeby uniknąć udaru?
Przede wszystkim dbać o siebie, czyli o swoje ciśnienie krwi, kontrolować je. Badać poziom cukru, znać swój poziom cholesterolu, nie palić, kontrolować swoją wagę, nie nadużywać alkoholu, ruszać się, zadbać o zdrowe odżywianie. W sumie te zasady dotyczą nie tylko ryzyka zawału, ale wszystkich pozostałych chorób sercowo-naczyniowych. Co warte podkreślenia: 80% czynników ryzyka udarów to te, na które mamy wpływ. Dlatego warto postępować tak, aby nie narazić się na udar.
Dlatego tak ważne jest uświadamianie społeczeństwa w tym temacie?
Zasada jest prosta: im więcej wiedzy, tym mniej zachorowań. Im więcej z nas będzie wiedziało, czym jest udar mózgu, jakie są jego konsekwencje, jak są one groźne nie tylko dla osoby, która go doznała, ale także dla członków rodziny, którzy potem opiekują się tym chorym, tym bardziej świadomie będzie unikać pewnych ryzykownych zachowań. Wiedza o czynnikach ryzyka, profilaktyce jest kluczem do tego, żebyśmy mogli powiedzieć, że udarów z roku na rok jest coraz mniej.
Dziękuję za rozmowę.
Kinga Ochnio