Każda aktywność jest ważna
Przez pierwsze lata życia dziecko uczy się swoich zmysłów. Odbierając bodźce, poznaje otaczający je świat. Każda informacja, jaką jest w stanie przyswoić, może wpływać na jego przyszłe funkcjonowanie - umiejętność uczenia się, zapamiętywania, a także operowania w grupie rówieśniczej. Także rozwój technologii, który pomaga dorosłym, nie sprzyja maluchom. Telewizja, internet, telefony komórkowe, tablety - używane w nadmiarze i bez kontroli - negatywnie wpływają na rozwój dzieci.
Jean Ayres – twórczyni teorii integracji sensorycznej – podkreślała, że ubogie otoczenie – bez innych ludzi i przedmiotów – sprawia, że maluchy nie rozwijają się motorycznie tak, jak ich rówieśnicy.
Drobne sygnały
Po czym poznać, że dziecko ma kłopoty z koordynacją motoryczną? Maluch niezgrabnie się porusza, sprawia wrażenie nieostrożnego, słabo radzi sobie na schodach oraz na torach przeszkód. Niechętnie rysuje, układa puzzle i klocki. Uwagę powinny zwrócić problemy z utrzymaniem równowagi czy jednoczesnym wykorzystywaniem obu stron ciała. Jest to widoczne w trakcie podejmowania przez dziecko aktywności takich jak skakanie, łapanie piłki lub zabawy na huśtawce.
O kłopotach z motoryką świadczyć mogą problemy, na które maluch natrafia w trakcie wykonywania codziennych czynności. Kłopotliwe staje się takie skoordynowanie ruchów rąk, by prawa pomagała lewej, np. podczas wycinania czy nalewania do szklanki wody. Dziecko z zaburzoną motoryką będzie także bardzo często przekładało przedmioty z ręki do ręki, nie będzie preferowało prawej lub lewej, ale w zależności od czynności dobierze tę, która do danego zadania będzie sprawniejsza – zatem rysować może lewą, a jeść prawą.
Ważna terapia
Niestety nie każdy rodzic ma szansę dostrzec, że coś jest nie tak. Pewne rzeczy mogą umknąć, zwłaszcza mamie lub tacie pierwszego dziecka. Dlatego tak ważna jest rola specjalisty, który pokieruje i podpowie, co robić. Prawidłowa diagnoza pozwoli dobrać odpowiednia terapię, która pozwoli wyeliminować ograniczenia. Powinna ona odbywać się pod opieka wykwalifikowanego specjalisty, a także być opracowana pod kątem stwierdzonego zaburzenia. Równie ważna jest forma terapii, czyli zabawa, by nie zniechęcić dziecka.
Jak pomóc dziecku w rozwoju motoryki?
PYTAMY Annę Mazurek-Stańczuk, pedagoga z doświadczeniem w pracy z dziećmi w zakresie wczesnego wspomagania rozwoju, pedagogiki specjalnej i wychowania przedszkolnego.
Z czego wynikają problemy z motoryką u współczesnych dzieci?
Wszystko zależy od tego, czy mówimy o motoryce dużej czy małej, a także od wieku. Rozwój ruchowy dziecka zależy od poziomu dojrzałości i sprawności struktur układu nerwowego i mięśniowego, narządu ruchu. Zaburzenia mogą wynikać z nieprawidłowego funkcjonowania tych układów. Do ich uszkodzenia może dojść w okresie życia płodowego lub porodu. Problemy zdrowotne w pierwszych miesiącach życia, choroby, które unieruchamiają dziecko lub ograniczają jego potrzebę ruchu, brak sprzyjających czynników środowiskowych zapewniających odpowiednią stymulację również mają znaczenie dla rozwoju motoryki dziecka.
Musimy pamiętać, że nikt nie rodzi się z pełnymi umiejętnościami. Dzięki zabawom, ćwiczeniom, zapewnieniu dostępu do swobodnego ruchu wspieramy rozwój motoryki dziecka, a ich brak skutkuje obniżeniem sprawności motorycznej.
Czyli problemy z motoryką mogą pojawić się na każdym etapie życia, nie tylko w dzieciństwie?
Oczywiście. Tylko różnica polega na tym, że osoba dorosła opanowała sprawności w zakresie rozwoju ruchowego, a u dziecka jest to intensywny proces. W przypadku osób dorosłych problemy z motoryką są najczęściej wynikiem choroby lub następstwem różnych wypadków. Dziecko natomiast nabywa i rozwija swoje umiejętności motoryczne zgodnie z etapami rozwoju. Jest to najbardziej widoczne w pierwszym roku życia, gdy w ciągu ok. 12 miesięcy z nieporadnego noworodka staje się dzieckiem, które zaczyna koordynować ruchy swojego ciała, siada, chodzi, komunikuje się. Każda podejmowana przez dziecko aktywność lub jej brak ma wpływ na jego rozwój.
Czyli tak naprawdę każda zabawa ma znaczenie?
Zdecydowanie tak. Dziecko najpierw uczy się podstaw: wyciągania rączek, chwytania, manipulowania przedmiotami, koordynowania ruchów całego ciała, przemieszczania. Dzięki temu poznaje też świat. Wszystkie stymulujące aktywności, zabawy, które zaproponujemy, będą rozwijały zarówno motorykę dużą, jak i małą. Stwarzając dziecku możliwość dotykania, chwytania, przemieszczania się, poszerzamy jego doświadczenia. Rozwój dziecka przebiega etapami, dlatego warto je poznać, by wiedzieć, jakie umiejętności w którym momencie powinny się pojawić. Rodzic jest najlepszym obserwatorem i najlepiej zna swoje dziecko. Jeżeli coś nas niepokoi, warto skonsultować się z lekarzem. Czasami może okazać się, że potrzebne jest wsparcie fizjoterapeuty lub innego specjalisty.
Na które obszary rozwoju dziecka zaburzenia motoryki mogą wpływać negatywnie?
Zarówno rozwój poznawczy, emocjonalny, jak i społeczny są ściśle powiązane z rozwojem ruchowym człowieka. Sprawność ruchowa umożliwia dziecku poznawanie otaczającego świata, udział w zabawie z rodzicem, następnie z innymi dziećmi, oraz przyczynia się do efektywniejszego wykonywania czynności wymagających ruchów precyzyjnych, które wraz z koordynacją wzrokowo-ruchową i uwagą są niezbędne do nabywania umiejętności samoobsługowych i szkolnych, takich jak pisanie i czytanie. Zbyt mała ilość zabaw i ćwiczeń usprawniających motorykę dużą i małą może utrudniać utrzymanie prawidłowej postawy, obniżać sprawność dłoni i palców, a w konsekwencji prowadzić do trudności w nabywaniu umiejętności posługiwania się narzędziem do rysowania i pisania. Warto angażować dzieci w proste czynności domowe, które umożliwiają nabywanie nowych doświadczeń. Wspólne przygotowywanie posiłków, wieszanie prania, przygotowywanie ciasta, zabawy dostępnymi w kuchni produktami, np. mąką, kaszą, makaronem, dają dzieciom mnóstwo frajdy i możliwość ćwiczenia sprawności manualnej oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej. Dzieci często są odsuwane od zajęć domowych i tego rodzaju zabaw np. ze względu na pojawiający się bałagan. Rozwój motoryki, szczególnie motoryki małej, jest powiązany z rozwojem mowy dziecka. Wraz ze wzrostem precyzyjnej motoryki rąk rosną też możliwości w zakresie motoryki narządów artykulacyjnych.
O czym pamiętać, by motoryka nie szwankowała?
Rodzice bardzo często kładą nacisk na edukację, zapominając o tym, że istotnym elementem wspierania wszechstronnego rozwoju dziecka jest rozwijanie i doskonalenie sprawności ruchowej. Rozwój ruchowy jest równie ważny, zwłaszcza dziś, w dobie otaczającej nas technologii. Warto obserwować dziecko, reagować, gdy zauważymy nieprawidłowości, podsuwać takie formy ruchu, które dla niego będą najkorzystniejsze. W przypadku rozwoju motoryki bardzo ważne jest stwarzanie sytuacji umożliwiających jej usprawnianie. Bawmy się razem z dziećmi, zachęcajmy do aktywnego spędzania czasu, zrezygnujmy z wyręczania dzieci w czynnościach samoobsługowych. Zdejmowanie, zakładanie ubrań, butów, zapinanie guzików – wszystko ma znaczenie.
Dziękuję za rozmowę.
JAG