Nerki w roli głównej
Podstawowy niepokojący objaw to zmniejszenie ilości oddawanego moczu. Jeżeli pacjent pije dużą ilość płynów, a oddaje mało moczu, to bardzo szybko pojawią się cechy przewodnienia, czyli przede wszystkim będzie się to objawiało obrzękami obwodowymi. To jest już późny objaw niewydolności nerek. Na pewno wskazane jest, aby przynajmniej raz w roku robić podstawowe badania: poziom kreatyniny we krwi, mocznika, kwasu moczowego, elektrolitów, analizę moczu. Myślę, że w ten sposób udałoby się uniknąć przypadków, o jakich wspomniałam, czyli że pacjenci trafiają do nas ze schyłkową niewydolnością nerek, niestety, w ostatnim momencie, kiedy jedynym, co możemy zaproponować, jest leczenie nerkozastępcze.
Nerki to jeden z najważniejszych narządów ludzkiego ciała. Jaką funkcję pełnią w organizmie?
Odtruwają nasz organizm z wszystkich toksyn, jakie powstają w wyniku metabolizmu. Organizm pobiera z pożywienia niezbędne składniki odżywcze. W trakcie metabolizmu powstają produkty przemiany materii, których nadmierne nagromadzenie w organizmie jest toksyczne dla naszego organizmu. To właśnie nerki dbają o to, by oczyścić krew z toksyn, nadmiaru soli, mocznika we krwi i innych zbędnych produktów przemiany materii. Zapewniają właściwą homeostazę, czyli dbają o prawidłowy poziom płynów w organizmie, pozwalają na utrzymanie prawidłowej gospodarki elektrolitowej, kwasowo-zasadowej, wodnej i poza tym pełnią jeszcze rolę endokrynną – produkują i degradują hormony.
Mimo pełnienia tak ważnych funkcji, nerki są jednym z najbardziej zaniedbywanych narządów. Brakuje nam świadomości na temat odpowiedniej profilaktyki. Jak zatem najlepiej dbać o nerki?
Przede wszystkim trzeba przyjmować odpowiednią ilość płynów, żeby mogły w odpowiedniej ilości wody wydalać produkty przemiany materii. Powinno to być przynajmniej od 1,5 do 2 l wody dziennie, a latem, kiedy jest gorąco, nawet do 3 l. Ważną rolę pełni także dieta – zrównoważona, zawierająca odpowiednią ilość warzyw, owoców. Chcę zwrócić uwagę, że bardzo obciążająca dla nerek jest dieta wysokobiałkowa, polegająca na dostarczaniu dużej ilości produktów kwaśnych, które muszą być wydalone przez nerki. Nie powinniśmy używać dużo soli, zamiast niej zalecane jest stosowanie ziół. Nie należy spożywać także dużej ilości produktów przetworzonych, zawierających liczne związki chemiczne. Jeżeli chodzi o pieczywo, powinno być ono pełnoziarniste. Reasumując: na naszych stołach powinna gościć dieta niskotłuszczowa.
Wspomniała Pani o spożyciu odpowiedniej ilości płynów. Jak namówić do tego osoby starsze, które nie odczuwają pragnienia tak silnie, jak młodsze, i w efekcie piją dużo mniej?
Doskonale wiemy o tym, że ośrodek pragnienia u starszych osób gorzej funkcjonuje i one rzeczywiście odczuwają znacznie mniejsze pragnienie. Często zdarza się, że przyjeżdżają do nas starsi pacjenci odwodnieni, z upośledzoną funkcją nerek. W ich przypadku najwłaściwszym rozwiązaniem byłoby przygotowywanie z rana odpowiedniej ilości, czyli 2 l płynów, a następnie kontrolowanie, czy zostały one wypite. Bo jeśli taka osoba sama przygotowuje sobie picie, to jej się wydaje, że dużo wypiła, co często mija się z prawdą, bo może to być tylko 1 l dziennie – a to jest, niestety, za mało dla starszego człowieka. Musimy się również liczyć z tym, że starzejemy się nie tylko zewnętrznie, co widzimy po napięciu skóry, ale także nasze narządy wewnętrzne się starzeją. Przyjmujemy, że od 40 roku życia co dziesięć lat spada nam o 10 ml GFR, czyli wskaźnik filtracji kłębuszkowej. Co to znaczy? Podstawową jednostką strukturalno-czynnościową nerki jest nefron. Składa się na niego kłębuszek nerkowy wraz z otaczającą go torebką oraz kanalik nerkowy. W kłębuszku nerkowym dochodzi do filtracji przepływającej krwi (jest to właśnie filtracja kłębuszkowa). Młody człowiek powinien mieć ok. 1 mln czynnych nefronów, czyli podstawowych jednostek filtrujących w każdej nerce. Starsza osoba ma ich o wiele mniej, stąd też może wynikać gorsza funkcja nerek. Dlatego ważne jest, aby starsze osoby były prawidłowo nawodnione, w przeciwnym razie bardzo szybko odbije się to na pogorszeniu funkcji nerek, co określamy jako przednerkową ostrą niewydolność nerek.
Czy styl życia, aktywność fizyczna również mają wpływ na pracę nerek?
Jak najbardziej! Zaleca się, aby codziennie wykonywać co najmniej półgodzinny wysiłek – może to być spacer, jazda na rowerze. Wysiłek fizyczny jest bardzo zalecany dla prawidłowej pracy nerek.
Jakie objawy sugerują, że ten narząd nie pracuje właściwie?
Nerki chorują ciężko, ale objawy są bardzo skąpe i często niezauważane przez chorych. Zdarza się, że przychodzą do nas pacjenci ze schyłkową niewydolnością nerek, wymagający już w zasadzie tylko dializoterapii, którzy musieli chorować latami, ale o tym nie wiedzieli. Podstawowy niepokojący objaw to zmniejszenie ilości oddawanego moczu. Jeżeli pacjent pije dużą ilość płynów, a oddaje mało moczu, to bardzo szybko pojawią się cechy przewodnienia, czyli przede wszystkim będzie się to objawiało obrzękami obwodowymi. To jest już późny objaw niewydolności nerek. Na pewno wskazane jest, aby przynajmniej raz w roku robić podstawowe badania: poziom kreatyniny we krwi, mocznika, kwasu moczowego, elektrolitów, analizę moczu. Myślę, że w ten sposób udałoby się uniknąć przypadków, o jakich wspomniałam, czyli że pacjenci trafiają do nas ze schyłkową niewydolnością nerek, niestety, w ostatnim momencie, kiedy jedynym, co możemy zaproponować, jest leczenie nerkozastępcze.
Ból nerek, z uwagi na ich położenie, łatwo pomylić z bólem kręgosłupa, a nawet z bólem brzucha. Jak go rozpoznać?
Ból nerek zdarza się przy kamicy nerkowej. Jest on bardzo ostry, często promieniujący do uda. Nie ustępuje samoistnie, jest niezależny od ruchu i pozycji ciała. Natomiast bóle kręgosłupa są zależne od ruchu, pozycji ciała i nie są tak ostre, jak przy kamicy nerkowej. W takim przypadku wymagane są leki rozkurczowe, przeciwbólowe, więc najczęściej pacjenci wzywają karetkę i są przywożeni na szpitalny oddział ratunkowy czy oddział urlogiczny. Natomiast inne choroby – jak ostre uszkodzenie nerek czy przewlekła choroba nerek – przebiegają bezbólowo, aczkolwiek jeżeli przy ostrym uszkodzeniu nerek pojawia się obrzęk narządu, może dawać tępe bóle w okolicy lędźwiowej. W tych przypadkach dolegliwości mogą powodować trudności w rozróżnieniu pochodzenia bólu. Wymaga to diagnostyki, czyli badań biochemicznych, niejednokrotnie badań radiologicznych czy nawet ultrasonografii, żeby zobaczyć, jak wyglądają nerki, i wykluczyć przede wszystkim chorobę nerek.
Co wpływa negatywnie na pracę nerek?
Przede wszystkim odwodnienie, o którym wspomniałam. Należy także liczyć się z tym, że takie choroby, jak cukrzyca, nadciśnienie mogą, niestety, dodatkowo obciążać nerki i powodować ich chorobę. Negatywnie wpływa też palenie tytoniu, spożywanie alkoholu czy innych używek oraz różne związki nefrotoksyczne, jak np. leki. Musimy sobie zdawać sprawę z tego, że niektóre leki działają nefrotoksycznie, czyli zawarte w nich niektóre substancje chemiczne wpływają destrukcyjnie na komórki nerek. Negatywnie oddziałuje również ekspozycja na metale ciężkie. Należy zaznaczyć, że choroby genetyczne, jak np. wielotorbielowatość nerek, która choć zaliczana do chorób rzadkich, wcale nie jest tak rzadka, również może skończyć się schyłkową niewydolnością nerek i koniecznością leczenia nerkozastępczego. Warto też wspomnieć o nowych możliwościach leczenia tej choroby u pacjentów – od marca ubiegłego roku dostępny jest tolwaptan, czyli lek, który ma hamować postęp choroby. Mam nadzieję, że dla młodych ludzi, którzy nie cierpią jeszcze na niewydolność nerek, a mają wielotorbielowatość nerek, będzie to szansa na powstrzymanie rozwoju wielotorbielowatości i niedoprowadzenie do schyłkowej niewydolności nerek, co wiąże się z koniecznością leczenia nerkozastępczego hemodializami.
Dziękuję za rozmowę.
KO