Nie daj się złodziejowi kości!
Mówi się, że osteoporoza to „cichy złodziej kości”. Dolegliwości pojawiają się, gdy występuje pierwsze złamanie niskoenergetyczne, tzn. takie, które występuje przy użyciu niewielkiej siły działającej na kość, np. upadek z własnej wysokości, jakiś gwałtowny ruch. Pierwsze złamania dotyczą najczęściej trzonów kręgów, co manifestuje się nagłym silnym bólem kręgosłupa. Często pierwszym objawem osteoporozy jest wyraźne obniżenie wzrostu z powodu obniżenia wysokości kręgów. Potwierdzeniem zmian osteoporotycznych są charakterystyczne zmiany w badaniu densytometrycznym (DXA), w którym widzimy obniżenie gęstości mineralnej kości (BMD).
Osteoporoza to choroba, która została nazwana całkiem niedawno…
Mimo że ludzie od wieków chorowali na osteoporozę, jako odrębna jednostka chorobowa została zdefiniowana dopiero w 1993 r., czyli niecałe 30 lat temu. Wcześniej zmiany w kościach prowadzące do zwiększonego ryzyka złamań traktowano jako naturalny proces starzenia się organizmu. W 1994 r. WHO ustaliła zasady rozpoznawania choroby, biorąc jako zasadniczy element diagnostyczny gęstość mineralną kości (Bone Mineral Density – BMD). Tak więc osteoporoza to choroba szkieletu, która charakteryzuje się obniżeniem wytrzymałości kości, co prowadzi do zwiększenia ryzyka ich złamań.
Często ta choroba kojarzona jest z dolegliwościami kobiet po menopauzie. Czy chorują tylko one?
Osteoporoza może być miejscowa (tylko w wybranych obszarach szkieletu) i uogólniona. Osteoporozę uogólnioną dzielimy na osteoporozę pierwotną: idiopatyczną o nieznanej przyczynie, inwolucyjną (najczęstszą), do której należy osteoporoza pomenopauzalna rozwijająca się w ciągu pierwszych 15-20 lat po menopauzie (na tę postać chorują głównie starsze kobiety), osteoporozę starczą (na którą chorują również mężczyźni) i wtórną, gdy znany jest czynnik rozwoju osteoporozy (np. leki – glikokortykosteroidy).
Co może być przyczyną osteoporozy?
Przyczyn jest wiele. Nie wszystkie są jednoznacznie poznane – ale do najczęstszych należą niedobory żywieniowe – zbyt niskie spożywanie wapnia, fosforu, długotrwałe niedobory witaminy D, palenie papierosów, nieaktywny tryb życia – unieruchomienie, przewlekłe przyjmowanie niektórych leków – szczególne ryzyko istnieje przy przewlekłym leczeniu sterydami.
Osteoporoza to choroba, która długo nie daje objawów. Co powinno nas zaniepokoić?
Mówi się nawet, że osteoporoza to „cichy złodziej kości”. Dolegliwości pojawiają się, gdy występuje pierwsze złamanie niskoenergetyczne, tzn. takie, które występuje przy użyciu niewielkiej siły działającej na kość, np. upadek z własnej wysokości, jakiś gwałtowny ruch. Pierwsze złamania dotyczą najczęściej trzonów kręgów, co manifestuje się nagłym silnym bólem kręgosłupa. Często pierwszym objawem osteoporozy jest wyraźne obniżenie wzrostu z powodu obniżenia wysokości kręgów. Potwierdzeniem zmian osteoporotycznych są charakterystyczne zmiany w badaniu densytometrycznym (DXA), w którym widzimy obniżenie gęstości mineralnej kości (BMD).
Do jakiego lekarza należy udać się z dolegliwościami?
Osteoporozę może leczyć lekarz rodzinny. Bardziej skomplikowanymi przypadkami zajmują się reumatolodzy, endokrynolodzy oraz ortopedzi – szczególnie gdy dochodzi do złamań. Coraz większa liczba lekarzy ortopedów, endokrynologów, reumatologów, ale i lekarzy rodzinnych jest przeszkolonych w zakresie leczenia tej choroby. W wielu miastach są dostępne poradnie leczenia osteoporozy.
Jak wygląda leczenie?
Według zaleceń międzynarodowych wyróżnia się cztery podstawowe zasady postępowania w osteoporozie pomenopauzalnej. Po pierwsze: w podejmowaniu decyzji o leczeniu należy uwzględnić specyficzne dla danego kraju narzędzia diagnostyczne, oceniające ryzyko wystąpienia złamań. Należy również wziąć pod uwagę preferencje chorych w planowaniu leczenia. Dla zmniejszenia ryzyka złamań wszelkim zaleceniom farmakologicznym powinny towarzyszyć wytyczne dotyczące odżywiania oraz trybu życia oraz zapobiegania upadkom. Dostępne są liczne terapie farmakologiczne będące w stanie zredukować ryzyko częstości złamań u kobiet po menopauzie. Leczenie osteoporozy ma charakter przewlekły. Bardzo ważna jest profilaktyka: aktywny tryb życia, właściwe odżywianie, suplementacja wit. D, wapnia, zaprzestanie palenia papierosów.
Ocenia się, że ok. 80% chorych w Polsce cierpiących na osteoporozę, w tym osteoporozę ze złamaniami, nie otrzymuje właściwej terapii… Dlaczego?
Wynika to z wielu uwarunkowań, ale niewątpliwie również niskiej świadomości choroby. Zaleca się leczenie za pomocą środków farmakologicznych kobiet w okresie pomenopauzalnym z wysokim ryzykiem złamań, szczególnie tych, które doświadczyły wcześniejszego złamania, ponieważ korzyści przeważają nad ryzykiem działań niepożądanych leków. Decyzja o wyborze leczenia musi uwzględniać dostępność terapii, preferencje chorego. Dostępne są leki o różnym mechanizmie działania. Ze względu na niski koszt i długie doświadczenia terapeutyczne w leczeniu osteoporozy pomenopauzalnej w większości krajów jako terapia początkowa są wybierane bisfosfoniany, jednak konieczne jest przy tym uwzględnienie indywidualnych uwarunkowań leczonej chorej, w tym chorób towarzyszących. Coraz szerzej w Polsce jest dostępne leczenie denosumabem – lekiem biologicznym zarejestrowanym do leczenia osteoporozy, który może być podawany co pół roku.
Co sprzyja osteoporozie? Jakie są czynniki ryzyka?
Niewątpliwie istnieje predyspozycja genetyczna do rozwoju osteoporozy. Niewłaściwe odżywianie z niedoborami wapnia, fosforu w diecie już w okresie młodzieńczym determinują późniejszy rozwój osteoporozy. Szczególnie niekorzystne jest palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu. Tak obecnie rozpowszechniony siedzący tryb życia, mała aktywność fizyczna – to również czynniki sprzyjające.
Co możemy zrobić, by ochronić się przed chorobą? Czy w ogóle można zapobiec osteoporozie?
Zapobiegać osteoporozie trzeba bardzo wcześnie, już w dzieciństwie – bo w tym okresie powstaje właściwa struktura tkanki kostnej. To odpowiednie odżywianie, aktywność fizyczna, unikanie palenia papierosów, stosowania leków zwiększających ryzyko osteoporozy. U osób w starszym wieku trzeba też pamiętać o zapobieganiu upadkom – bo one najczęściej wiążą się ze złamaniami osteoporotycznymi.
Jak powinna wyglądać aktywność fizyczna u osób dotkniętych osteoporozą?
Poza codzienną aktywnością, której nie należy unikać, wskazane są codzienne spacery (z kijkami) w odpowiednio dobranych butach oraz poranne i wieczorne łagodne ćwiczenia wzmacniające siłę mięśni. Osoby mające trudności w poruszaniu się powinny wykonywać różne formy łagodnych ćwiczeń w pozycji siedzącej. Dostępnych jest wiele poradników zawierających zestawy ćwiczeń dla osób starszych o ograniczonej mobilności, które należy codziennie wykonywać. Dobrze, gdy odpowiedni dla danego chorego zestaw ćwiczeń zostanie dobrany przez doświadczonego fizjoterapeutę.
Dziękuję za rozmowę.
HAH