O rodzinie Matejków
Impulsem do zorganizowania wystawy było odkrycie w prywatnej kolekcji obrazu Matejki przedstawiającego nieznaną, młodą dziewczynę. Badania specjalistów dotyczące sposobu malowania oraz porównań z innymi portretami pozwoliły ustalić, że portret należy do wczesnych prac mistrza i przedstawia siostrę Matejki - Marię. „Maria odgrywała ważną rolę w jego młodzieńczym dorastaniu. Maria, pełna melancholii, ciepła i miłości, była oparciem dla młodszego o dwa lata brata, jego towarzyszką i muzą” - napisały w towarzyszącej wystawie publikacji Barbara Ciciora i Małgorzata Buyko. Jak wskazują badaczki, „jej rysy, a nawet pewne cechy charakteru, jak spokój i subtelność, noszą Barbara Radziwiłłówna, Jadwiga Andegaweńska, dwórka na obrazie «Otrucie królowej Bony», Polonia, a nawet Matka Boska”.
Obraz po raz ostatni był prezentowany publicznie w 1910 r.
Miłość do Boga i ojczyzny
Tytuł prezentowanej wystawy odzwierciedla zainteresowania oraz ważne wydarzenia dla rodziny Matejków. Rodziny, dla której celem nie było tylko zapewnienie materialnego bytu, ale również działania na rzecz wolnej i niepodległej ojczyzny. Rozwojowi społecznemu, intelektualnemu, muzycznemu i artystycznemu towarzyszył także rozwój duchowy, który dawał Matejkom impuls do przezwyciężenia najtrudniejszych kryzysów rodzinnych.
– J. Matejko to malarz polskich dziejów, jeden z najwyżej cenionych polskich artystów XIX w. Umiłowanie Boga i ojczyzny było widoczne w każdym pociągnięciu pędzlem na płótnach, jakie malarz postanowił pozostawić potomnym ku pokrzepieniu serc – podkreślał ks. dr Robert Mirończuk, dyrektor Muzeum Diecezjalnego i jednocześnie kurator wystawy podczas jej uroczystego otwarcia, które odbyło się 4 listopada. – Mało kto wie, że twórca rozpoczynał dzień od obowiązkowej modlitwy, regularnie uczęszczał na Msze św., brał aktywny udział w życiu codziennym Kościoła krakowskiego, nie szczędził datków na wsparcie ubogich – wymieniał ks. R. Mirończuk. Jednocześnie zwrócił uwagę, że niemal wszystkie wielkie kompozycje historyczne namalowane przez Matejkę zawierają wplecione wątki religijne. – Artysta tak budował obraz, by oglądający zrozumiał, że to czynnik boski. Boża opatrzność jest newralgicznym punktem wokół którego zasadza się cały zamysł artysty – zaznaczył dyrektor muzeum. Wszystkie aspekty życia Matejki, jak podkreślił ks. R. Mirończuk, splata miłość do Boga, ojczyzny i rodziny: – Raz wzniosła i piękna, drugim razem zaprawiona goryczą i smutkiem, a jeszcze innym razem słodka jak miód czy niezgłębiona, nieogarniona, mówiąca językami ludzi i aniołów, która pozwoliła przetrwać ognisku domowemu Matejków do końca ich dni. Prezentowana wystawa jest poświęcona rodzinie Matejki, tej, w której urodził się i wychował, i tej, którą sam założył.
Wpływ na sztukę europejską
Wybitny malarz wychowywał się w rodzinie artystycznej. – Jego ojciec był znakomitym muzykiem, który organizował życie muzyczne w Krakowie. Starszy brat Zygmunt był uzdolniony plastycznie, doskonale malował i rysował. To była rodzina pełna wrażliwości. Jan w siostrze Marii odnalazł towarzyszkę, która odpowiadała jego wrażliwości. Z kolei żona Teodora była obdarzona wielkim talentem artystycznym, scenicznym. Mimo choroby psychicznej żony do końca życia byli razem. Dzięki swojej niezwykle głębokiej wierze i zaufaniu Bogu Jan utrzymał ten związek do końca – podkreśliła B. Ciciora.
Z kolei prof. Juliusz Chrościcki z Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego, przewodniczący rady muzealnej, zwrócił uwagę, że Matejko był artystą uznawanym w całej Europie: – Malował obrazy dla papieża, różnych instytucji poza Polską. To, co jest bardzo istotne, to jego wpływ na sztukę europejską, szczególnie malarstwo historyczne.
Dziękując za przygotowanie wystawy, bp Kazimierz Gurda podkreślał wagę tego, że na życie wielkiego malarza można popatrzeć z perspektywy jego życia rodzinnego. – Nasz mistrz kształtował, formował się w rodzinie. Tam też rozwijał się jego talent. Wartości, którymi żył, które nosił w swoim sercu, dar wiary i miłości do Boga, ojczyzny zostały przekazane mu w środowisku, w jakim wzrastał, wśród swoich najbliższych, i tam były umacniane. Wszystko, co jest dobre, ma swoje źródło w miłości do Boga, ojczyzny, miłości rodzinnej. Temat rodziny jest dla nas bardzo bliski i bardzo ważny. Chciałbym, żebyśmy potrafili myśleć o rodzinie właśnie w ten sposób, jak nam sugeruje nasz mistrz Matejko – zaznaczył biskup.
Obrazy, szkice i rekwizyty
W pierwszej części wystawy wyeksponowane zostały postacie ojca Franciszka Ksawerego Matejki i jego dzieci, blisko związanych miłością i atmosferą rodzinnego domu. O silnej więzi emocjonalnej rodzeństwa świadczą korespondencja, szkice J. Matejki czy angażowanie się braci Matejków w wydarzenia Wiosny Ludów i powstania styczniowego.
W drugiej części ekspozycji akcent położono na rodzinę J. Matejki, która dzięki sukcesowi sławnego ojca doświadczyła znaczącego awansu społecznego i materialnego, a jednocześnie doznała związanych z nim negatywnych konsekwencji. Szkice, obrazy, rekwizyty i korespondencja, jakie znalazły się na wystawie, ukazują wpływ rodziców na kształt i atmosferę życia domowego. Obok znanych prac Matejki zaprezentowano dzieła rzadko pokazywane lub znajdujące się na co dzień w prywatnych kolekcjach. Ekspozycji towarzyszy film edukacyjno-promocyjny pt. „Maria”.
– Mam nadzieję, że wystawa przyczyni się nie tylko do historycznej refleksji nad przeszłością, ale z większą nadzieją pozwoli spojrzeć w naszą przyszłość związaną z Bogiem, ojczyzną i rodziną – podkreślił dyrektor muzeum.
Ekspozycję można oglądać do 15 grudnia.
KO