Obrońca praw człowieka
Najpierw było zbieranie podpisów pod petycjami kierowanymi do władz i organizowanie spotkań samokształceniowych. W 1976 r. oboje włączyli się w organizowanie pomocy osobom represjonowanym w wyniku wypadków czerwcowych. Współpracowali z Komitetem Obrony Robotników, niezależną organizacją działającą jawnie, która - według obowiązującego wówczas prawa - była nielegalna.
Kierowali Biurem Interwencyjnym Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej KOR, a następnie Komisją Interwencji i Praworządności NSZZ „Solidarność” Regionu Mazowsze. W stanie wojennym zorganizowali pierwsze podziemne Radio „Solidarność”, za co zostali aresztowani i skazani. Później tworzyli Komisję Interwencji i Praworządności NSZZ „Solidarność”, która swym zasięgiem objęła cały kraj.
Dzieciństwo i młodość
Zbigniew Romaszewski urodził się 2 stycznia 1940 r. w Warszawie. Rodzina ze strony ojca wywodziła się z drobnej szlachty spod Grodna, zaś ze strony matki pochodziła ze słowackiego Martina. Po upadku powstania warszawskiego został wraz z matką wywieziony do obozu pracy w Turyngii. Ojciec trafił do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, skąd już nie powrócił. Po wojnie Romaszewscy mieszkali na Szmulkach w Warszawie. Tam też młody Zbyszek uczęszczał do szkoły podstawowej i liceum ogólnokształcącego. Mając 20 lat, ożenił się z Zofią Płoską. Dwa lata później na świat przyszła ich córka Agnieszka.
Fizyk
Studiował fizykę na Uniwersytecie Warszawskim, po ukończeniu której został zatrudniony w Instytucie Fizyki Polskiej Akademii Nauk. Na jesieni 1980 r. w tej placówce naukowej obronił doktorat. Z pracy został zwolniony w 1983 r., kiedy przebywał w więzieniu. Po wyjściu został zatrudniony w Instytucie Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego jako redaktor „Acta Physica Polonica”. Jego żona z wykształcenia również była fizykiem.
Przed sierpniem
W 1976 r. razem z żoną zaangażował się w niesienie pomocy robotnikom represjonowanym za udział w wypadkach czerwcowych. We wrześniu 1977 r. po przekształceniu Komitetu Obrony Robotników w Komitet Samoobrony Społecznej KOR Romaszewski wszedł w jego skład. Wspólnie z żoną kierował Biurem Interwencyjnym KOR, a następnie KSS KOR, które powołano 9 maja 1977 r., dwa dni po zabójstwie Stanisława Pyjasa, studenta filologii polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, zamordowanego przez „nieznanych sprawców”. Jego śmierć wstrząsnęła wówczas środowiskiem akademickim w Polsce. Celem Biura była rejestracja przypadków łamania praw człowieka przez władze oraz niesienie pomocy prawnej i materialnej poszkodowanym. Jedną z metod walki o poszanowanie praw człowieka było opisywanie przypadków ich łamania w prasie niezależnej. Z. Romaszewska w Biuletynie Informacyjnym KSS KOR redagowała dział „Praworządność”. Na ten temat pisywał również jej mąż, który był stałym współpracownikiem „Głosu”. 17 stycznia 1980 r. z jego inicjatywy w ramach KSS KOR utworzono Komisję Helsińską której celem była ocena sposobu realizowania przez władze postanowień Aktu Końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, podpisanego w 1975 r. w Helsinkach, a ratyfikowanego przez władze Polski Ludowej. Z. Romaszewski był głównym redaktorem „Raportu Madryckiego. O przestrzeganiu praw człowieka i obywatela w Polsce”, dokumentu liczącego 265 stron, który miał przedstawić w Madrycie. Władze jednak odmówiły wydania mu paszportu. Przygotowaną przez niego analizę podczas konferencji Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie omówiła Barbara Toruńczyk, współpracowniczka KSS KOR, która w tym czasie przebywała na Zachodzie.
Działalność związkowa
Powstanie „Solidarności” spowodowało zawieszenie działalności Komitetu Samoobrony Społecznej KOR, ponieważ jego zadania w znacznej mierze przejął związek zawodowy. Oficjalne rozwiązanie Komitetu nastąpiło 23 września 1981 r. podczas I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”. Z. Romaszewski od początku aktywnie włączył się w działalność związkową. Kierował Komisją Interwencji i Praworządności Regionu Mazowsze. Na wiosnę 1981 r. reprezentował stronę związkową w rozmowach z rządem w sprawie rehabilitacji osób represjonowanych po czerwcu 1976 r. Był członkiem Zarządu Regionu Mazowsze i Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”. Uczestniczył w I Krajowym Zjeździe Delegatów.
Radio „Solidarność”
Legalną działalność związkową przerwało wprowadzenie stanu wojennego. Romaszewskim udało się uniknąć aresztowania. Internowana została ich córka Agnieszka, która działała w Niezależnym Zrzeszeniu Studentów. Od 13 grudnia 1981 r. Romaszewscy ukrywali się. W tym czasie zaangażowali się w prace nad uruchomieniem podziemnego Radia „Solidarność” w Warszawie. Pierwszą audycję nadano w poniedziałek wielkanocny 12 kwietnia 1982 r. Za udział w nagraniu Jan Krzysztof Kelus, który śpiewał piosenkę Jana Michała Zazuli „Wyjeżdżajcie już chłopcy od Piasta”, został internowany. Radio stało się środkiem masowego przekazu łamiącym informacyjny monopol komunistycznych władz. Audycje nadawano również i w innych miastach.
Więzienie
5 lipca 1982 r. Służba Bezpieczeństwa zatrzymała Z. Romaszewską. Jej mężowi udało się wówczas zbiec. 29 sierpnia został jednak aresztowany. Wyrokiem Sądu Warszawskiego Okręgu Wojskowego 17 marca 1983 r. Z. Romaszewski został skazany na cztery i pół roku więzienia, a jego żona na trzy lata. Pozostałym oskarżonym w procesie Radia „Solidarność” wymierzono kary od siedmiu miesięcy do dwóch i pół roku pozbawienia wolności. Z. Romaszewska, którą po wyroku osadzono w Fordonie [dzielnica Bydgoszczy – red.], na mocy amnestii zwolniono w lipcu 1983 r. Natomiast jej męża w trakcie odbywania wyroku sądzono w procesie KSS KOR. Wprawdzie władze ogłosiły abolicję na czyny sprzed 13 grudnia 1981 r., ale nie dotyczyła ona postanowień art. 123 Kodeksu Karnego – „Kto, mając na celu pozbawienie niepodległości, oderwanie części terytorium, obalenie przemocą ustroju lub osłabienie mocy obronnej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej podejmuje w porozumieniu z innymi osobami działalność zmierzającą do urzeczywistnienia tego celu, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5 albo karze śmierci”. W lipcu 1984 r. sprawę jednak umorzono, a oskarżonych na mocy amnestii zwolniono.
Komisja Interwencji i Praworządności
Liberalizacja polityki władz, która nastąpiła w połowie 1986 r., pozwoliła na ponowne podejmowanie jawnej działalności opozycyjnej, która w rozumieniu obowiązującego wówczas prawa była nielegalna. Z inicjatywy Z. i Z. Romaszewskich 10 grudnia tego roku rozpoczęła działalność Komisja Interwencji i Praworządności NSZZ „Solidarność”. Celem jej było niesienie pomocy represjonowanym, dokumentowanie i informowanie opinii publicznej o łamaniu praw człowieka w Polsce. Komisja wydawała pismo „Prawo i Bezprawie”. W 1987 r. za działalność na rzecz praworządności Romaszewscy zostali uhonorowani międzynarodową Nagrodą Praw Człowieka Fundacji Aurora, działającej przy Uniwersytecie Stanford w Kalifornii.
Senator
W 1988 r. Z. Romaszewski wszedł w skład Komitetu Obywatelskiego przy Przewodniczącym „Solidarności” Lechu Wałęsie. Podczas obrad Okrągłego Stołu uczestniczył w pracach podzespołu ds. reformy prawa i sądów. Kandydował do Senatu z ramienia Komitetu Obywatelskiego w okręgu tarnobrzeskim. Uzyskał wówczas 74,91% ważnie oddanych głosów. W 1991 r. z tego okręgu został ponownie wybrany, ale już jako senator niezależny. Od 1993 r. przez kolejnych pięć kadencji był wybierany do Senatu z Warszawy. Kandydował w kolejnych wyborach z listy: NSZZ „Solidarność”, Ruchu Odbudowy Polski, Bloku Senat 2001 oraz Prawa i Sprawiedliwości. W latach 2007-2011 był wicemarszałkiem Senatu. W 2011 r. po raz pierwszy senatorów wybierano w okręgach jednomandatowych. Z. Romaszewski startował wówczas z okręgu obejmującego pięć prawobrzeżnych dzielnic stolicy: Pragę Północ i Pragę Południe, Rembertów, Targówek i Wesołą. Przegrał wówczas reelekcję z Markiem Borowskim. W nowej kadencji został przez sejm wybrany w skład Trybunału Stanu. Zmarł 13 lutego 2014 r. w Warszawie.
Siedleckie upamiętnienie
Za wspieranie siedleckiej „Solidarności” i pomoc w stworzeniu podziemnego radia Rada Miasta Siedlce 31 sierpnia 2016 r. nadała rondu na skrzyżowaniu ulic Torowej i Ziuty Buczyńskiej imię Zbigniewa Romaszewskiego. Uroczyste odsłonięcie odbędzie się w sobotę, 11 lutego. Udział w nim zapowiedział prezydent Andrzej Duda.
Witold Bobryk