Lubelskie od pierwszego wejrzenia

550 LAT WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO

Województwo Lubelskie obchodzi jubileusz 550 lat powstania. Utworzone w 1474 roku, w złotej epoce jagiellońskiej, jest jednym z najstarszych i największych polskich województw.

Obecnie jesteśmy regionem przygranicznym, położonym przy wschodniej granicy Polski i Unii Europejskiej, ale warto pamiętać, że w przeszłości – od chwili utworzenia województwa aż do wybuchu II wojny światowej – Lubelskie znajdowało się w samym centrum Rzeczpospolitej. I w centrum ważnych wydarzeń, włącznie z posiedzeniami Sejmu i sesjami Trybunału Koronnego.

Marszałek Jarosław Stawiarski prezentuje jubileuszowy Medal 550-lecia Województwa Lubelskiego.

Fot. Łukasz Frączek

WIELKA HISTORIA

Lubelskie było od wieków ziemią gościnną i przyjazną, w której osiedlali się przedstawiciele wielu narodów, kultur i religii. Dobry czas dla stabilności i rozwoju tej ziemi nastał już w XIV wieku za ostatnich Piastów, a nowa dynastia Jagiellonów umocniła ten kurs, przyczyniając się do utworzenia na ziemi lubelskiej województwa.

To była rzecz bez precedensu, gdy w połowie 1474 roku, na sejmie w Piotrkowie, król Kazimierz IV Jagiellończyk zdecydował o odłączeniu od wielkiego województwa sandomierskiego ziem położonych po prawej stronie Wisły i utworzeniu odrębnego województwa. Wcześniej żaden władca tego nie dokonał, a województwa tworzone były w obszarze dawnych księstw, będących efektem podziału dzielnicowego z I poł. XII w.

Podniesienie ziemi lubelskiej w województwie, a wcześniej księstwie sandomierskim do rangi województwa, a kasztelana lubelskiego Dobiesława Kmity do godności wojewody, świadczyło o wysokiej pozycji tego regionu i miasta Lublina w Koronie Królestwa Polskiego. Jan Długosz (kronikarz, dworzanin i wychowawca królewskich synów) w „Rocznikach czyli kronikach sławnego Królestwa Polskiego” (Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae) zapisał pod datą 1474, że król na sejmie piotrkowskim zdecydował o utworzeniu w ziemi lubelskiej województwa z powodu „…wzrostu i znacznego powiększenia się prowincji”. Nie chodziło tu o rozwój terytorialny, ale o podniesienie znaczenia tej ziemi w Koronie.

O samym Lublinie król Kazimierz w dokumencie z 1468 roku kazał napisać, że „zasługuje na zaliczenie do rzędu najznaczniejszych i najznakomitszych miast Królestwa”. I tak było w istocie, bo miasto, położone na zyskującym coraz większe znaczenie szlaku jagiellońskim z Krakowa do Wilna oraz niemniej ważnym handlowym szlaku znad Morza Czarnego na Śląsk, stało się ośrodkiem władzy królewskiej, ale także centrum handlowo-rzemieślniczym, obdarzanym przez monarchów licznymi przywilejami. Lubelski zamek, w którym rezydowali kasztelan i starosta, a od 1474 roku również wojewoda, stał się ośrodkiem władzy administracyjnej, sądowniczej i wojskowej.

W epoce jagiellońskiej Lublin i Parczew zyskały miano miast sejmowych a w Urzędowie, Łukowie i Lublinie odbywały się szlacheckie sejmiki. Rozwijały się również inne miasta, m.in. Kazimierz Dolny, Kurów, Opole Lubelskie, Kraśnik, Kock, Bełżyce, Piaski, Radzyń, Łęczna, Końskowola, Bychawa, Lubartów, Ostrów Lubelski, Biłgoraj.

Dynamiczny rozwój, urbanizacja nowego województwa, bogacenie się szlachty, ale także mieszczan, zaowocowało nawet wypracowaniem własnego stylu w architekturze, zwanego renesansem lubelskim, który łączył wpływy włoskie i niderlandzkie z miejscowymi tradycjami i umiejętnościami lokalnych muratorów, kamieniarzy, rzeźbiarzy i sztukatorów. Nowa, renesansowa zabudowa pojawiła się w królewskim Lublinie i Kazimierzu Dolnym oraz w wielu prywatnych miastach, zarówno w obszarze województwa, jak i w województwach i ziemiach sąsiednich (np. Zamość, Szczebrzeszyn, Turobin, Uchanie, Janowiec, Biała, Kodeń).

Najważniejszymi faktami, które przypieczętowały znaczenie Lublina i województwa lubelskiego w państwie Jagiellonów, było zawarcie realnej Unii Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego na Sejmie Walnym w Lublinie w 1569 roku, otwarcie w 1578 Trybunału Koronnego, będącego najwyższym sądem apelacyjnym dla Małopolski, oraz utworzenie w 1580 roku Sejmu Czterech Ziem – najważniejszego rangą sądu dla Żydów z Małopolski, Wielkopolski, Wołynia i Rusi.

Zamek królewski w Lublinie – od 1474 roku także siedziba wojewodów.

Fot. Piotr Maciuk

WYDARZENIA ROCZNICOWE

Sejmik Województwa Lubelskiego na pierwszej tegorocznej sesji (26 stycznia) ogłosił rok 2024 „Rokiem Jubileuszu 550-lecia Województwa Lubelskiego”. W lutym Marszałek Województwa Lubelskiego Jarosław Stawiarski i Wiceprzewodniczący (od maja Przewodniczący) Sejmiku Województwa Lubelskiego prof. Mieczysław Ryba na konferencji prasowej w Lubelskim Centrum Konferencyjnym mówili o wielkiej rocznicy, prezentując specjalny pamiątkowy Medal 550-lecia Województwa Lubelskiego.

Mijający rok obfitował w wiele wydarzeń w całym regionie, wpisujących się w jubileuszowe obchody. W większości z nich Województwo Lubelskie było partnerem, a w niektórych współorganizatorem.

Już w lutym w Kodniu odbyła się konferencja Wojewódzkiej Rady Towarzystw Regionalnych pt. „Dziedzictwo i Perspektywy: 550-lecie utworzenia województwa lubelskiego”, zorganizowana w partnerstwie z Samorządem Województwa Lubelskiego. W programie konferencji znalazły się m.in. referaty lubelskich naukowców o genezie i powstaniu województwa lubelskiego, o pochodzeniu nazw miast województwa.

W marcu w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Lublinie odbyło się sympozjum „550 lat województwa lubelskiego – doświadczenia i perspektywy”, zorganizowane przez Instytut Rozwoju Samorządu Terytorialnego Województwa Lubelskiego, przy wsparciu Samorządu Województwa Lubelskiego, który też po raz pierwszy wyróżnił ponad 20 zasłużonych osób, stowarzyszeń i instytucji Medalami 550-lecia Województwa Lubelskiego.

W kwietniu dużą konferencję poświęconą historii powstania i rozwoju województwa zorganizował Instytut Historii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej we współpracy z Województwem Lubelskim. Podczas wydarzenia w Lubelskim Centrum Konferencyjnym Medale 550-lecia otrzymało kilkadziesiąt osób, w tym rektorzy wyższych uczelni, starostowie powiatów, arcybiskupi i przełożeni wiodących Kościołów regionu.

– Możemy być dumni z naszej historii, wpisującej się w ponadtysiącletnią historię Polski. Lubelskie było areną wielu ważnych wydarzeń oraz życia i działalności wybitnych ludzi. Dzisiaj, obchodząc wielki jubileusz, chcemy zauważyć i wyróżnić Medalami 550-lecia Województwa Lubelskiego naszych mieszkańców i inne osoby związane z województwem, którzy w istotny sposób budują jego historię – mówi Jarosław Stawiarski, Marszałek Województwa Lubelskiego.

#Lubelskie #LubelskieSmakujżycie #KierunekLubelskie