Powstańcza ziemia łukowska
Katalog to inicjatywa dyrektora MR. - Na 150 rocznicę powstania wydaliśmy mapę z zaznaczonymi miejscami pamięci, w tym roku, po 160 latach od zrywu narodowego, pojawiła się myśl o przygotowaniu publikacji - mówi Mariusz Burdach. - Powstał katalog prezentujący 30 miejsc, m.in. powstańcze mogiły oraz pomniki stawiane w latach międzywojennych, na stulecie wybuchu powstania oraz te wzniesione w ciągu ostatnich 30 lat - dodaje. W zespole redakcyjnym, obok M. Burdacha, są Agnieszka Szaniawska i Małgorzata Szczygielska. W przygotowaniu katalogu pomagali Marek Mojski i Magdalena Bilska, twórczyni portalu „Zastawie i Ziemia Łukowska”.
Katalog powstał po cyklu rozmów z regionalistami, z mieszkańcami, a także z sołtysami, wójtami i kapłanami posługującymi w parafiach ziemi łukowskiej. Jak mówi M. Szczygielska, niezbędne były poszukiwania materiałów zapisanych w zarchiwizowanej prasie przedwojennej czy zbiorach bibliotecznych. – Skoncentrowaliśmy się na przedstawieniu pomników już istniejących, pokazując także miejsce dotąd nieupamiętnione, tj. ruiny dworu w Wesołówce w gm. Stanin. W zabudowaniach dworskich, należących wówczas do Lucjana Kobylskiego, 14 marca 1863 r. stoczona została bitwa pod Staninem. W 1865 r. właścicielami dworu, wtedy będącego w ruinie, została rodzina Pac-Pomarnackich. W 1880 został on odbudowany, jednak od czasów powojennych stopniowo niszczeje – wyjaśnia M. Szczygielska.
W katalogu znajdziemy opis, wraz ze zdjęciami, tablicy poświęconej ks. Stanisławowi Brzósce, która znajduje się na frontowej ścianie zabudowań poklasztornych przy kościele Przemienienia Pańskiego w Łukowie od 1922 r. Pokazane zostało miejsce egzekucji i mogiła dwóch powstańców wziętych do niewoli po bitwie pod Gręzówką 23 kwietnia 1863 r. Są odniesienia do grobów w Adamowie, Turzynie, Radoryżu Kościelnym, zbiorowej mogiły w Osinach, Kobylczyku, Zastawiu, Stoczku Łukowskim czy Starej Wróblinie.
Miejsce, które zostało zidentyfikowane w trakcie badań terenowych i archiwalnych przez M. Szczygielską, znajduje się w lasach brzozowickich. W lesie pomiędzy Brzozowicą a Dębowierzchami, nieopodal fundamentów leśniczówki, w której w 1864 r. stacjonował ks. Stanisław Brzóska ze swoim oddziałem, w 2018 r. postawiono obelisk.
Miejsce bitew i potyczek
„Ziemia łukowska, znajdująca się w sąsiedztwie szlaku komunikacyjnego z Brześcia do Warszawy, a przy tym gęsto zalesiona oraz zamieszkana w większości przez patriotycznie usposobioną szlachtę zagrodową, siłą rzeczy stała się miejscem intensywnej działalności partyzanckiej, niekiedy wręcz sercem powstańczego Podlasia i Lubelszczyzny, a w końcowej fazie ostatnim bastionem ruchu powstańczego w Królestwie Polskim” – czytamy w publikacji ,,Miejsca pamięci powstania styczniowego na ziemi łukowskiej”.
Władze rosyjskie uważały mieszkańców tych terenów za szczególnie związanych z powstaniem. To tutaj doszło do bitwy pod Gręzówką i Staninem, w której zostali ranni m.in. ks. S. Brzóska i młody Aleksander Głowacki. W listopadzie sporo powstańców znalazło się w okolicach Krzywdy i stoczyło zwycięską bitwę pod Fiukówką. Z powodu wyczerpania wycofali się na Żelechów w stronę Wisły, aby odpocząć w lasach. Ostatnie w tym regionie przegrane bitwy stoczyli powstańcy pod Zastawiem. W kwietniu Rosjanie rozbili ostatnie oddziały na Lubelszczyźnie i Podlasiu, pozostał jedynie oddział ks. Brzóski, który działał jeszcze cały rok, rozbity w październiku 1864 r. Niedobitki powstańców wraz ze swoim dowódcą w lasach k. Sokołowa Podlaskiego 29 grudnia stoczyły ostatnią bitwę powstania pod Przewyżkami. Ks. Brzóskę schwytano 29 kwietnia 1865 r. w Spytkach – dowódca ostatniego oddziału partyzanckiego i jednocześnie naczelny kapelan powstania został aresztowany i skazany wyrokiem sądu polowego na śmierć przez powieszenie. Wyrok wykonano 23 maja 1865 r. na rynku w Sokołowie Podlaskim.
Na terenie powiatu łukowskiego miały miejsce bitwy, potyczki i zbrojne przedsięwzięcia. O ich upamiętnienie starają się nie tylko muzealnicy. – Z rozmów, jakie przeprowadziłam z mieszkańcami ziemi łukowskiej, wynika, że dbają oni o mogiły i pomniki powstańców. Przy okazji rocznic przychodzą i składają kwiaty. Pamięć o tamtym trudnym okresie trwa – podkreśla M. Szczygielska.
Do utrwalenia pamięci przysłuży się przygotowany katalog. Wydany w 300 egzemplarzach, był rozdawany bezpłatnie. Osoby zainteresowane mogą zapoznać się z katalogiem w formie pdf dostępnym na stronie internetowej łukowskiego Muzeum Regionalnego.
JS