Spotkania z Rodakami
Opowieść o rodzinie z Argentyny Katarzyna i Dariusz Gajewscy z Siedlec zaczynają od listu w języku hiszpańskim, który w 2013 r. otrzymała mieszkająca w Białej Podlaskiej mama pani Katarzyny - Krystyna Ignatowska. Jego nadawcą był Claudio Rodak, syn Władysława - brata babci pani Kasi. - Napisał w nim, że chciałby zobaczyć ojczyznę ojca i poznać rodzinę. Już mailowo zaczęliśmy wymieniać się informacjami, zdjęciami itd. W lipcu przyleciał do Polski z żoną Aną, córką Claudią i jej chłopakiem. Nie przypuszczaliśmy, że zdecydują się na ponowny przyjazd - opowiada K. Gajewska tuż po kolejnej wizycie argentyńskiej gałęzi Rodaków na przełomie kwietnia i maja br.
Listy pokreślone przez cenzurę
Pradziadkowie pani Katarzyny ze strony mamy – Katarzyna i Wojciech Rodakowie – mieszkali w Styrzyńcu, wiosce leżącej 10 km od Białej Podlaskiej. Mieli troje dzieci: Juliana, Władysława i Bronisławę. Na początku II wojny światowej obaj synowie najprawdopodobniej zostali powołani do wojska. Do rodzinnego domu nigdy nie powrócili. Julian zginął w obozie jenieckim na Majdanku. Władysława zawierucha wojenna rzuciła do Argentyny. – Babcia Bronisława (po mężu Budzyńska) przez wiele lat utrzymywała kontakt z wujkiem Władysławem, jak go zawsze nazywaliśmy – mimo że był dla nas dziadkiem. Często do siebie pisali. Pamiętam, że listy od niego przychodziły pokreślone na czarno przez cenzurę. Babcia, czytając je, zawsze płakała. Często powtarzała z żalem, że jest na świecie sama jak palec – wspomina K. Gajewska. Oboje – Władysław i Bronisława – zmarli w 1995 r. Urwał się też kontakt między Styrzyńcem a Buenos Aires.
Zajrzeć w przeszłość
Kiedy swój przyjazd do Polski – po wymianie listów i aktualnych zdjęć rodzinnych – zapowiedział Claudio Rodak, Gajewscy zaczęli szukać informacji o Władysławie, stanowiącym ogniwo łączące dwie nieznające się rodziny. Okazało się wtedy, że Rodakowie sprowadzili się do Styrzyńca z Choszczowa w gm. Puławy. Gajewscy odkryli też, że starszy o pięć lat Julian Rodak wprawdzie przebywał na Majdanku, dokąd trafił schwytany podczas łapanki w Warszawie, jednak spod Lublina przewieziony został do obozu w Buchenwaldzie i to tutaj zmarł. Największe zaskoczenie przyniosło jednak stopniowe poznawanie losów Władysława – już z pomocą jego syna Claudia.
Chłopak ze Styrzyńca w RAF
– Informacje o wujku służącym w RAF przewijały się w naszej rodzinie. Ale dopiero spotkanie z Rodakami zrodziło pytania o drogę, jaką musiał przebyć Władysław, w chwili rozpoczęcia wojny mający 22 lata, z niewielkiej wioski do Dywizjonu Bojowego 301 – przyznaje K. Gajewska.
Claudio o szczegółach tej drogi wie mało, głównie dlatego, że ojciec niechętnie opowiadał o wojnie. Wedle jego relacji Władysław do RAF trafił po ucieczce z więzienia. Walczył w Afryce i pod Monte Cassino.
Potwierdzeniem faktu, że W. Rodak (ur. 25 kwietnia 1917 r., zm. 13 lipca 1995 r.) związany był z lotnictwem, jest obecność jego nazwiska na tzw. Liście Krzystka stanowiącej wykaz personelu Polskich Sił Powietrznych w WB. Wynika z niej, że służył w randze LAC (Leading Aircraftman – według stopni RAF), zaś przydzielony mu numer służbowy RAF to 781691. Obecności w Afryce bądź innym kraju wschodnim dowodzi pejzaż zachowanego zdjęcia, do którego W. Rodak pozował, stojąc obok wielbłąda, zaś udziału w walkach na froncie – fotografia w mundurze, na czołgu. Do Argentyny wyruszył z żoną i trzema innymi Polakami (wszyscy poślubili Włoszki) właśnie z Włoch, gdzie mieszkał do 1948 r.
Jak to w rodzinie
Kiedy w sobotni wieczór 29 kwietnia wchodzę do domu Gajewskich, już od progu słychać w nim gwar rozmów – barwną mieszankę hiszpańskiego, angielskiego i polskiego. Tym razem Claudio oprócz żony i najmłodszej córki zabrał ze sobą do Polski starszą córkę Ingrid i jej męża oraz ojca swego zięcia. Pierwsza wizyta, poświęcona głównie zapoznaniu się z rodziną, rozbudziła tylko zainteresowanie Polską i Europą. Rodakowie z Argentyny zobaczyli wtedy Styrzyniec, zwiedzili Majdanek, Muzeum Powstania Warszawskiego i samą stolicę. Tym razem Siedlce były ostatnim punktem na mapie ich trwającej prawie dwa tygodnie podróży, obejmującej m.in. Malbork, Gdańsk, Poznań, Kraków, Wieliczkę, Katowice, ale też Pragę, Bratysławę i Wiedeń.
Rozmowa – z jednej strony dzięki wsparciu najmłodszych reprezentantek dwóch rodzin najlepiej operujących angielszczyzną, z drugiej – niezwykłej otwartości gości i gospodarzy – toczy się wartko. Jest rodzinnie i bardzo serdecznie. Przeglądamy zdjęcia, a wspomnienia z przeszłości przeplatają się z wrażeniami z podróży i salwami śmiechu.
Na własnym podwórku
– Czujemy się w Polsce jak w domu! – rzuca z entuzjazmem Claudia, żywiołowo, z uśmiechem opowiadając o wrażeniach. Z dyplomacją chwali życzliwość Polaków wobec przybyszy z zagranicy, dającą się jej zdaniem porównać tylko z tą, jakiej doświadczyć można w Argentynie… Rodzice – Claudio i Ana proszą, żeby przetłumaczyła na angielski, że placki ziemniaczane to najlepsze jedzenie na świecie, kopalnia soli w Wieliczce jest najpiękniejszym miejscem, jakie widzieli, i że strasznie podoba im się typowo polskie powitanie: trzykrotny pocałunek. – Zachwyceni byli tym, że Polska jest tak różnorodna i że można u nas tyle zwiedzić, obejrzeć – D. Gajewski podsumowuje wrażenia swoich gości. – Argentyńczycy dużo podróżują, ale kiedy Claudio wieczorem wyszedł ze mną na dwór, pospacerował po rosie, posłuchał kumkania żab w stawie, stwierdził, że rozumie nasze przywiązanie do domu, do własnego podwórka. Myślę, że odezwała się w nim polska część jego duszy – dodaje.
Droga bez powrotu
– Droga do Polski była zamknięta dla takich jak ojciec ze względu na rządy komunistów. Rozważając w 1948 r. wyjazd z Europy, rodzice brali pod uwagę Argentynę, Australię i Kanadę. Wybrali Argentynę, gdzie wcześniej wyemigrowało sporo osób z rodziny mamy – mówi Claudio. Octavia i Władysław wraz z urodzonym we Włoszech bratem Claudia – dwuletnim wówczas Dariem, zamieszkali w Buenos Aires, w jednopokojowym mieszkaniu razem z ciotką Octavii. Władysław próbował zatrudnić się na lotnisku, ale nie udało się to ze względu na nieznajomość języka. Jako mechanik znalazł pracę w fabryce cukierków. Pracował 12-14 godzin dziennie. Po roku Rodakowie kupili kawałek ziemi na obrzeżach Buenos Aires, a z czasem wybudowali dom.
O powrocie do Polski nie było mowy. – Rodzice dorabiali się, my byliśmy mali, ciągle brakowało pieniędzy – mówi Claudio. – Poza tym ojciec słyszał, że komuniści nie wpuszczają do kraju emigrantów. Powtarzał historię o Polaku, który chciał wrócić, ale w porcie, już w Polsce, został bardzo pobity – wspomina.
Czekał na listy z Polski
– Ojciec niechętnie wspominał przeszłość, szczególnie okres wojny. O domu rodzinnym też mówił niewiele, ale powodem tego była raczej niechęć do okazywania wzruszenia. On był prawdziwym „macho” – przyznaje z uśmiechem, pokazując odbitkę tak drogiego sercu Władysława biało-czarnego zdjęcia: jako młody chłopak stoi z rodzicami obok drabiniastego wozu. Zaprzężony jest do niego biały koń. W tle – drewniany płot i jabłoń. Powiększone, oprawione w ramki – wisiało nad jego łóżkiem.
– Kiedy przychodził list z Polski, tato ważył go w dłoni. Jeśli był nieco cięższy, oznaczało to, że w środku są zdjęcia. Bardzo na nie czekał, tak jak na wieści o gospodarce, o pracach w polu. Tłumaczył nam często, jak wyglądało sadzenie ziemniaków. Cieszył się z opłatka, który zawsze przesyłała mu rodzina przez Bożym Narodzeniem – opowiada Claudio. Przyznaje też, że czytając listy z domu, Władysław zawsze płakał, dlatego krył się z nimi w zaciszu swego pokoju.
Żyjąc w kraju, którego – mimo wielkiej różnorodności kulturowej – językiem jest hiszpański, W. Rodak nie nauczył synów języka swojej ojczyzny. On sam każdego dnia modlił się po polsku, na klęczkach. Tak też zastała go śmierć.
Warto szukać
Pytani o ciąg dalszy niedawno odkrytej rodzinnej historii, znanej tylko w zarysie, Gajewscy przyznają, że noszą się z zamiarem dokładnego zrekonstruowania losów Władysława.
Zdaniem Piotra Hodyry, autora wydanej w 2016 r. książki „301 Dywizjon Bombowy”, kontynuatora spuścizny Tadeusza Krzystka, jaką jest lista Polaków PSP w Anglii, istnieje możliwość, że W. Rodak trafił do Włoch wraz z armią gen. Andersa. – Oznaczałoby to, że po wrześniu 1939 r. został on wywieziony na Wschód i wraz z tworzoną przez Andersa armią przedostał się na Zachód. Być może dopiero później otrzymał przydział do Polskich Sił Powietrznych, gdzie służył jako mechanik, członek personelu naziemnego – tłumaczy.
– Skoro zakwalifikował się do naziemnej służby lotniczej, musiał albo ukończyć w Polsce szkołę o profilu mechanicznym, a takie szkoły funkcjonowały w Siedlcach i w Brześciu nad Bugiem, albo też posiadać predyspozycje, tj. umiejętności techniczne, dzięki którym został mechanikiem wojskowym, zapewne po szkoleniu lotniczym w Wielkiej Brytanii – mówi Tomasz Demidowicz, regionalista, historyk, autor słownika biograficznego „Lotnicy Podlasia”. Przyznaje zarazem, że garść informacji o wojennych losach W. Rodaka brzmi bardzo intrygująco. I że warto szukać odpowiedzi na pytania, które kryje jego biografia.
Monika Lipińska