Szansa, ale też wiele pytań
Czym jest gospodarstwo opiekuńcze?
Gospodarstwo opiekuńcze to forma wsparcia w zakresie opieki i/lub integracji społecznej na rzecz osób i rodzin, w celu poprawienia ich funkcjonowania. Najważniejszą cechą gospodarstwa opiekuńczego i prowadzenia działań o charakterze terapeutycznym, opiekuńczym czy też integracyjnym jest wykorzystywanie potencjału gospodarstwa rolnego, jak rośliny - warzywniak czy sad przydomowy, zwierzęta czy bliskość natury - lasu, łąki, oraz innych zasobów charakterystycznych dla wsi.
Odbiorcami usług są osoby, które z różnych powodów znajdują się tymczasowo lub stale w trudnej sytuacji życiowej, m.in. bezrobotni, niepełnosprawni intelektualnie i fizycznie, chorzy, uzależnieni, zwolnieni z zakładów karnych, a także dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych oraz seniorzy, czyli osoby wymagające opieki, terapii, rehabilitacji i zajęć integracyjnych ze względu na wiek.
Na terenach wiejskich w Polsce, ale też w całej Europie najliczniejszą grupą, która tego wsparcia potrzebuje, są seniorzy. Kierując się ich potrzebami, uznano, iż najlepiej im pomagać w ich własnym środowisku. Wydłużająca się długość życia oraz poprawa jego jakości sprawiają, że dominują osoby w wieku poprodukcyjnym. Coraz więcej młodych ludzi decyduje się na ucieczkę ze wsi do miasta. Powoduje to, że na obszarach wiejskich pozostają osoby starsze, które najczęściej skazane są na życie w samotności. Dlatego bardzo ważne jest, aby osoby te poczuły rodzinną atmosferę i kontakt z drugim człowiekiem. Odpowiedzią na ten problem jest właśnie gospodarstwo opiekuńcze.
Kiedy zrodziła się idea takich gospodarstw i czym jest ona motywowana?
Idea tworzenia gospodarstw opiekuńczych w Polsce jest dość młoda. Koncepcja łączenia działalności rolniczej i opiekuńczej gospodarstwa wiąże się z rozwijaniem pozarolniczych funkcji obszarów wiejskich. Oparta jest na założeniu, że rolnictwo jako aktywność ekonomiczna, obok podstawowej funkcji, jaką jest produkcja żywności i surowców, może przynosić także wiele nierynkowych korzyści dla społeczeństwa (rolnictwo społeczne). Pod koniec 2015 r. Centrum Doradztwa Rolniczego Oddział w Krakowie we współpracy z Kujawsko-Pomorskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Minikowie podjęły działania celem przybliżenia tematyki rolnictwa społecznego i przedstawienia jego różnych form występujących w Europie oraz w kraju. Przykłady krajowe w dużej mierze były oparte na doświadczeniach minikowskiego K-PODR. W ramach projektów realizowanych w latach 2017-2020, na terenie woj. kujawsko-pomorskiego utworzono pierwsze gospodarstwa opiekuńcze.
Dużym krokiem w kierunku gospodarstw opiekuńczych, wobec wyzwań demograficznych był projekt „GROWID – Gospodarstwa opiekuńcze w rozwoju obszarów wiejskich wobec wyzwań demograficznych”. Był on realizowany w partnerstwie: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Instytut Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Uniwersytet Rolniczy im. Kołłątaja w Krakowie oraz Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie O. w Krakowie. Celem projektu było opracowanie modelu gospodarstwa opiekuńczego oraz przygotowanie systemu jego wdrażania, jak też stworzenie narzędzi, które będą umożliwiały powstawanie sieci gospodarstw opiekuńczych w Polsce. Chodziło o utworzenie sieci przyjaznych miejsc, w których wsparcie znajdą osoby starsze doświadczające chorób, niepełnosprawności, i osoby samotne, co pozwoliłoby na sprostanie wyzwaniom, przed jakimi stoi polska wieś, związanymi ze starzeniem się społeczeństwa, koniecznością podnoszenia jakości życia mieszkańców obszarów wiejskich oraz poszukiwaniem dodatkowych źródeł dochodów.
Kto może podjąć się utworzenia takiego gospodarstwa? Na jaką pomoc ze strony państwa może liczyć w tym zakresie? Czy zachęta do tworzenia takich gospodarstw jest kierowana do jakiejś konkretnej grupy mieszkańców wsi?
Wskazane jest, aby prowadzeniem gospodarstwa opiekuńczego zajmowali się rolnicy bądź osoby z rodziny, które są mieszkańcami czynnego gospodarstwa rolnego. Gospodarstwo opiekuńcze może być prowadzone w formie podmiotu ekonomii społecznej (stowarzyszenie, fundacja lub spółdzielnia socjalna) lub w formie działalności gospodarczej. Daje to możliwość skorzystania z gotowych wzorców działania i wymogów, jakie stawiane są jednostkom systemu pomocy społecznej. Taka koncepcja umożliwia także wykorzystanie dostępnych źródeł finansowania dla tego typu placówek. Możliwe jest także korzystanie z rządowych i regionalnych programów dofinansowujących powstawanie i funkcjonowanie placówek opiekuńczych, np. w przypadku spółdzielni socjalnych istnieje możliwość skorzystania ze środków przeznaczonych na rozwój ekonomii społecznej.
Podsumowując, możemy starać się o dofinansowanie z różnych dostępnych programów, które będą zależne od formy prawnej, w jakiej prowadzone będzie gospodarstwo opiekuńcze.
Jeżeli chodzi o pomoc ze strony państwa, w tej chwili nie ma jeszcze przepisów prawnych odnośnie możliwości prowadzenia łączonej działalności rolniczej ze świadczeniem usług opiekuńczych. Czekamy na akceptację i przegłosowanie w sejmie przepisów opracowanych w ramach projektu GROWID.
Z jakim odzewem spotkał się projekt? Czy w Polsce istnieją już takie gospodarstwa?
Stworzenie gospodarstwa opiekuńczego to wieloetapowy i długotrwały proces. Dla osiągnięcia ostatecznego celu konieczna jest ścisła współpraca dwóch sektorów: rolnego i opieki społecznej. Model funkcjonowania takich gospodarstw wypracowały już m.in. takie kraje, jak : Holandia, Włochy i Szwecja. W Polsce etap tworzenia modelu gospodarstwa opiekuńczego i opracowania przepisów mamy już za sobą. Obecnie czekamy na regulacje prawne.
W województwie kujawsko-pomorskim, w ramach projektów powstały pierwsze gospodarstwa opiekuńcze. Jednak wraz z zakończeniem realizacji projektów działalność opiekuńcza również się kończyła. Korzystając z doświadczeń projektowych, kilka gospodarstw kontynuowało działalność opiekuńczą.
Do końca lipca 2017 r. w województwie lubelskim zarejestrowanych było 16 placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, chorym lub w podeszłym wieku, prowadzonych w ramach działalności gospodarczej. Brak informacji, czy wśród nich są takie, które funkcjonują jako gospodarstwa opiekuńcze.
Jakie są szanse na powstawanie takich gospodarstw na Lubelszczyźnie. Czy walory geograficzno-przyrodnicze są atutem przy ich tworzeniu?
Myślę, że idea powstawania takich gospodarstw ma u nas ogromny potencjał. Niemal w każdym powiecie działają gospodarstwa agroturystyczne, których zasoby stanowią dobrą podstawę do prowadzenia działalności opiekuńczej i utworzenia gospodarstwa opiekuńczego.
Co stanowi największą trudność czy barierę dla potencjalnych właścicieli takich gospodarstw?
Tych barier jest wiele. Myślę jednak, że główny problem stanowi brak uregulowań prawnych prowadzenia takiej działalności oraz środków finansowych. Mimo że w ramach projektu GROWID został opracowany model gospodarstwa opiekuńczego i przygotowany system jego wdrażania, to pozostaje jeszcze usankcjonowanie w prawodawstwie i stworzenie narzędzi, które będą umożliwiały powstawanie sieci gospodarstw opiekuńczych w Polsce. Rolnicy chcieliby wiedzieć – i pytają o to – gdzie mogliby pozyskać środki finansowe na prowadzenie takiej działalności i w jakiej wysokości byłaby to pomoc. Kolejną trudnością jest fakt, że w takim gospodarstwie nieodzowna jest osoba, która ma odpowiednie uprawnienia do prowadzenia terapii. To z kolei wiąże się z nawiązaniem współpracy z pielęgniarką albo domami pomocy społecznej, które posiadają odpowiednio wykwalifikowaną kadrę. Niewątpliwie gospodarstwa opiekuńcze zwiększyłyby atrakcyjność socjalną miejscowości, w których powstałyby.
Dziękuję za rozmowę.
LI