Trójca Święta odzyskała blask
Na obrazie widzimy półsiedzącą postać Chrystusa jakby dopiero zdjętego z krzyża - po całym Jego ciele spływa krew, ma zamknięte oczy. Jego opadającą na bok głowę podtrzymuje ręka Boga Ojca, który ukazany jest w koronie i masywnym płaszczu podtrzymywanym po bokach przez aniołów. Artyści umęczonego Chrystusa najczęściej przedstawiali wraz z Matką Bożą, zwracając uwagę na Jej cierpienie.
Rzadszy jest w sztuce motyw cierpiącego z Synem Boga Ojca noszący nazwę Compassio Patris – współcierpienie Ojca. Zwykle sięgano po ten temat, chcąc przedstawić Trójcę Świętą. Na obrazie z Muzeum Diecezjalnego Trzecią Osobę Boską – Ducha Świętego symbolizuje gołębica unosząca się nad głową Pana Jezusa.
– Myślę, że obraz, naprawiony, z przywróconą kolorystyką, stanowić będzie dla zwiedzających dużą atrakcję tematyczną i wizualną – mówi dyrektor MD ks. dr Robert Mirończuk. W poniedziałek 18 marca odbył się pokaz odrestaurowanego dzieła.
Cenna historia
Ciekawa jest historia obrazu Świętej Trójcy. – Datowany jest na początek XVI w., gdy stolicą diecezji był Janów Podlaski. Z dużym prawdopodobieństwem można powiedzieć, że znajdował się w pierwotnym drewnianym kościółku z 1425 r. Bp Walerian Protasiewicz herbu Drzewic ufundował obraz do kościoła Trójcy Świętej w Janowie Podlaskim będącym wówczas siedzibą diecezji łuckiej. Kiedy na początku XVIII w. zadecydowano o pobudowaniu nowej, barokowej świątyni – obecnej bazyliki Świętej Trójcy, obraz został przeniesiony i powieszony w prezbiterium. W 1918 r., po wskrzeszeniu diecezji, powołano pierwsze muzeum diecezjalne, które mieściło się w gmachu janowskiej kurii biskupiej. Obraz Trójcy Świętej wchodzi w skład początkowej kolekcji muzealnej – wyjaśnia ks. R. Mirończuk. W 1922 r. zbiory przywieziono do Siedlec i pod nazwą Muzeum Diecezjalne Podlaskie umieszczono w budynku przeniesionej kurii, jednak obraz do Siedlec trafił dopiero po 1945 r.
W obecnej siedzibie muzeum obraz prezentowany był w tzw. sali gotyckiej, w której zgromadzone są najstarsze obiekty muzealne, datowane na późne średniowiecze i wczesny renesans.
Tempera na drewnie
Na przestrzeni lat obraz wielokrotnie poddawano zabiegom naprawczym, ostatni raz pod koniec lat 70. Trzy lata temu podjęto decyzję o kolejnej renowacji. Już wstępne badania w Pracowni Konserwacji Malarstwa i Rzeźby Muzeum Narodowego w Krakowie wykazały, że zakres prac, jakich wymaga dzieło, jest bardzo duży.
Obraz nieznanego autorstwa reprezentuje szkołę małopolską. Namalowany został w technice tempery tłustej, na drewnie i mierzy 147×123 cm. Podobrazie składa się z trzech desek łączonych różnymi spoinami i drewnianymi wstawkami (tzw. jaskółczymi ogonami i szpongami). Drewno jako podobrazie jest materiałem trudnym, ponieważ nieustannie „pracuje”, jest wrażliwe na światło i wilgoć. Użyte deski nie tylko się odkształciły, ale i rozszczelniły, co spowodowało spękanie drewna od spodu i przyczyniło się do spękania warstwy malarskiej. Uznano też, że obraz od dołu został przycięty, prawdopodobnie wskutek zniszczeń.
Prace trwające od czerwca 2021 do grudnia 2022 r. podzielono na dwa etapy. W pierwszym, o charakterze konstrukcyjno-zachowawczym, konserwatorzy oczyścili lico z warstwy zabezpieczeń i nanoszonych przez lata przemalowań, usunęli też wszelkie wstawki i spoiny, następnie połączyli deski, pozwalając im zachować beczkowaty kształt, jaki, pracując, przybrały przez lata. Po stabilizacji podobrazia przystąpiono do konserwacji estetycznej lica, m.in. licznych uzupełnień wymagały złocenia na grawerunku w górnej części obrazu. Częściowo zniszczony napis dotyczący fundatora, „dodany” w XVIII w., prawdopodobnie przy okazji przemalowywania przedstawienia Trójcy Świętej pozostawiono nierekonstruowany, podobnie jak herby w dolnych rogach dzieła.
Po zakończeniu konserwacji obraz umieszczono w specjalnej ramie mikroklimatycznej dostosowanej do krzywizny deski. Trójca Święta nie od razu wróciła do Siedlec. – Ze względu na wysokie walory artystyczne organizatorzy wystawy „Obraz Złotego Wieku” w Zamku Królewskim na Wawelu, poświęconej kulturze za panowania Jagiellonów, poprosili siedleckie Muzeum Diecezjalne o wypożyczenie obrazu na tę wystawę. Od 18 marca można obejrzeć na wystawie stałej w sali gotyckiej naszego muzeum – wyjaśnia ks. R. Mirończuk.