Unicka spuścizna
Nie mogli liczyć na wsparcie żadnego państwa. Nie mieli oparcia w swoich duchownych; jedni kapłani - ci najwierniejsi- zostali bowiem wywiezieni, a inni z różnych względów zwrócili się ku prawosławiu. Katoliccy księża zostali zastraszeni. Grożono, że za jakąkolwiek pomoc i posługę wobec unitów, spotka ich sroga kara. Unici postanowili więc stworzyć własne tajne struktury.
Ostatnim przywódcą podlaskich unitów był pochodzący z Dołhobród Jozafat Błyskosz. O jego działalności, podczas sesji naukowej, opowiadał dr Franciszek Gryciuk, były zastępca prezesa IPN.
Jozafat Błyskosz urodził się w 1876 r. Pochodził z wielodzietnej rodziny. Po ojcu Andrzeju (również przywódcy unickim) odziedziczył duże gospodarstwo. Należał do jednych z najzamożniejszych ludzi w swojej wsi. Zarówno on sam, jak i jego ojciec cieszyli się wielkim autorytetem wśród społeczeństwa. Edukację rozpoczętą w rosyjskiej szkole kontynuował w domu. Został z niej wyrzucony, ponieważ nie chciał odbyć obowiązkowej spowiedzi u prawosławnego duchownego. Jozafat został zaprzysiężony do unickiej konspiracji przez tzw. Ojców Podlasia w wieku 19 lat. Od początku włączał się w akcje religijne i oświatowe.
Misje i śluby
– Języka polskiego uczył się w oparciu o modlitewniki i prenumerowaną prasę. Biegle posługiwał się także językiem chachłackim i rosyjskim. Gorliwie włączył się w organizację tajnych misji, działał przy ochronie zgromadzeń unickich. Był m.in. współorganizatorem misji w lasach kozłowskich k. Rossosza. Odbyły się one 30 kwietnia 1905 r. i zgromadziły ok. 5 tys. osób z Podlasia i Chełmszczyzny. Unici szli do lasu, kontaktując się ze sobą za pomocą wcześniej ustalonych haseł. Wszystko po to, by uniknąć dekonspiracji. ...
Agnieszka Wawryniuk