Historia
Unifikacja z Księstwem Warszawskim

Unifikacja z Księstwem Warszawskim

Po zakończeniu działań wojennych rozmieszczono na południowym Podlasiu niektóre polskie oddziały wojskowe: w rejonie Siedlec 13 pułk huzarów płk. Tolińskiego i w rejonie Białej 12 pułk ułanów płk. Rzyszczewskiego.

Poszczególne szwadrony 13 pułku jazdy rozlokowano w Węgrowie, Sokołowie i Liwie, a cały pułk złożył przysięgę 3 października 1810 r. w Siedlcach. Prawdopodobnie pododdziały 12 pułku ułanów kwaterowały w Międzyrzecu, Białej i Terespolu, a cały pułk złożył przysięgę 5 stycznia 1810 r. w Białej Podlaskiej w obecności gen. Sokolnickiego. Być może sztab tej jednostki znajdował się czasowo w Międzyrzecu, o czym świadczy list dowódcy pułku płk. Rzyszczewskiego do gen. Rożnieckiego, pisany stamtąd 8 stycznia 1810 r. Dużą rolę odgrywali komendanci placu jako przełożeni Gwardii Narodowej i kontrolerzy przejazdów – w Siedlcach kpt. Cieciszowski, w Międzyrzecu kpt. Rakowski, w Białej kpt. Płoszyński i Terespolu kpt. Janicki. 23 stycznia 1810 r. ks. Józef Poniatowski polecił komendantom placów prowadzić korespondencję nie w języku francuskim, lecz polskim.

Ponieważ do Siedlec przybyło wielu nowych urzędników z rodzinami, wzrosło zapotrzebowanie na mieszkania. 24 stycznia prezes cyrkułu Józef Grzybowski wystąpił do Ministra Spraw Wewnętrznych z postulatem założenia w Siedlcach cegielni do budowy nowych domów.

24 lutego 1810 r. konstytucja Księstwa Warszawskiego została rozciągnięta na nowe nabytki w Galicji. Tym samym wszyscy mieszkańcy zostali zrównani wobec prawa. Chłopi otrzymali wolność osobistą i nie musieli już posyłać swoich dzieci do dworu, mieszczanie, zrównani ze szlachtą, mogli nabywać dobra ziemskie. Ustanowiono gminy wiejskie i miejskie na czele z wójtami i burmistrzami (np. pow. radzyński dzielił się na 33 gminy). 17 kwietnia 1810 r. dla przyłączonych terenów oficjalnie utworzono nowe jednostki administracyjne pod nazwą departamentów. Południowe Podlasie weszło w skład departamentu siedleckiego, który dzielił się na dziewięć powiatów: bialski, garwoliński, łosicki, łukowski, radzyński, siedlecki, węgrowski, włodawski i żelechowski. Na czele departamentu siedleckiego stanął prefekt Józef Grzybowski, były poseł na sejm czteroletni, właściciel Koszewnicy (w 1807 r. omal nie aresztowany przez Austriaków, uszedł do Warszawy). Na czele powiatów stanęli podprefekci, np. powiatu bialskiego – Wojciech Horodyński, dzierżawca dóbr kodeńskich. Jako organy doradcze i opiniotwórcze powołano rady departamentowe, powiatowe, municypalne i tzw. zgromadzenia gminne. Prezesem Rady departamentu siedleckiego został Jan Niemira, właściciel Królowej Niwy. Sejmiki powiatowe i tzw. zgromadzenia gminne miały wybierać posłów do sejmu. Wcześniej wyszedł dekret królewski o organizacji okręgów wojskowych. Departament siedlecki wszedł w skład III okręgu wojskowego z siedzibą w Lublinie, którego dowódcą został gen. Michał Kamieński. 20 czerwca 1810 r. miasto Terespol uzyskało od króla Fryderyka Augusta przywilej statusu wolnego miasta handlowego na granicy z Rosją.

W lipcu 1810 r. nastąpiła organizacja sądów departamentu siedleckiego. W każdym powiecie utworzono sąd pokoju. Sędziowie pokoju mieli doprowadzać do ugody w sprawach cywilnych i sprawować sądownictwo niesporne w zakresie opieki. Zorganizowano także departamentowy trybunał cywilny I instancji, którego prezesem został Antoni Rabiński. 26 lipca dekretem królewskim powołano dwa sądy tzw. policji poprawczej, które rozpatrywały sprawy karne. Wydział siedlecki rozsądzał sprawy powiatu siedleckiego, garwolińskiego, łosickiego, węgrowskiego i żelechowskiego, jego sekretarzem był Rościszewski, a wydział bialski roztrząsał sprawy powiatu bialskiego, łukowskiego, radzyńskiego i włodawskiego. Pojawiła się nowość. Żeby zajmować jakiegokolwiek stanowisko urzędowe w służbie państwowej, trzeba było wpłacić określoną kwotę, którą zwano kaucją. Już w 1810 r. za urzędników wymiaru sprawiedliwości, administracyjnych i skarbowych takie kaucje złożono. Razem uiszczono ich 30, w tym dziewięć za notariuszy powiatowych, dwa za burgrabiów sądu pokoju, dwa za pisarzy aktowych, dwa za burgrabiów Trybunału Cywilnego (jednym z nich był Gromkowski), jeden za kasjera Trybunału Cywilnego, jeden za notariusza departamentowego, jeden za burgrabię departamentu, siedem za burgrabiów powiatowych (takim dla powiatu siedleckiego był Żaboklicki) i pięć za dozorców magazynowych żywności. Sprawy oświatowe podporządkowano Izbie Edukacji Publicznej, która starała się tworzyć szkoły elementarne w każdej miejscowości. Reformowano też system podatkowy. Nakazano kahałom żydowskim przygotowanie spisów ludności i rachunków podatkowych, umieszczenie każdej rodziny w jednej z trzech klas majątkowych i przeprowadzenie wyborów nowych poborców. 17 września 1810 r. tacy poborcy zostali wybrani w Węgrowie. W październiku utworzono w ośmiu miastach departamentu siedleckiego magazyny wojskowe: w Białej, Międzyrzecu, Terespolu, Kodniu, Siedlcach, Węgrowie, Sokołowie i Liwie.

Departament siedlecki należał do diecezji lubelskiej. Kościołowi zlecono prowadzenie ksiąg stanu cywilnego i ustalono stawki za posługi. W obliczu kasaty zakonu redemptorystów na gruncie warszawskim i wygnania ich z kościoła św. Bennona, właścicielka Pruszyna Helena Chrapowicka zaprosiła do swojej posiadłości ostatniego rektora benonitów ks. Karola Jestersheima i jednego z pierwszych Polaków – członków tego zakonu ks. Michała Sadowskiego. Na szczęście prefekt departamentu siedleckiego J. Grzybowski nie był ścisłym realizatorem posunięć ministra sprawiedliwości Łubieńskiego, który nie darzył sympatią Kościoła. Gdy otrzymał polecenie z Warszawy sprawdzenia tego, jak zachowują się benonici w Pruszynie, podszedł do tego z wyrozumiałością. Opiekę duchową nad braćmi pruszyńskimi sprawował przyszły święty – Klemens Dworzak zwany Hofbauerem, który utrzymywał z nimi kontakt z Wiednia.

Józef Geresz