Wady oświadczenia woli i unieważnienie umowy
Podmiotami odpowiedzialnymi za takie żądania są odpowiednio producent oraz sprzedawca. Co istotne, powyższe roszczenia odnoszą się do umów, które zostały zawarte w sposób właściwy - nie dotyczą sytuacji, kiedy kwestionowana jest treść i ważność samej umowy. W tym artykule będę chciał skupić się na sytuacji związanej z czynnościami prawnymi, które bezpośrednio prowadzą do zawarcia umowy, oraz na samej umowie. Prawo cywilne pozwala w szczegółowo określonych sytuacjach na uchylenie się od skutków prawnych nieodpowiedniej umowy. Można bowiem uchylić się od umowy, która nie zostałaby zawarta przez stronę, gdyby ta wiedziała, że umowa jest niekorzystna. Mówiąc krótko: umowa nie doszłaby do skutku, gdyby nie została podjęta niewłaściwa decyzja co do chęci jej zawarcia.
Oświadczenie woli to każde zachowanie, z którego wynika zamiar wykonania określonej czynności oraz wywołania zamierzonego skutku prawnego, np. chęć przeniesienia własności przy umowie sprzedaży albo wola wynajęcia samochodu. Wady oświadczenia woli są zdefiniowane w Kodeksie cywilnym i powinny być rozumiane jako nieprawidłowości, które mogą wystąpić na etapie świadomego podejmowania decyzji. Wady oświadczeń powodują, że takie oświadczenia woli nie są skuteczne, i mogą powodować w pewnych sytuacjach nawet nieważność umowy. W przypadku umów dwustronnych, tj. będących zgodnym oświadczeniem woli co najmniej dwóch osób, pojawienie się wady oświadczenia woli ma istotny wpływ na skuteczność całej umowy.
Kodeks cywilny wyróżnia następujące wady oświadczeń woli: brak świadomości lub swobody, pozorność, błąd, podstęp oraz groźbę bezprawną. Wymienione wady oświadczenia woli różnią się charakterem i skutkami, jakie wywołują. Brak świadomości lub swobody przy powzięciu decyzji oraz złożenie oświadczenia dla pozoru w celu ukrycia innej czynności prawnej powoduje nieważność umowy. W przypadku pozostałych wad jest natomiast przewidziany słabszy skutek: wzruszalność umowy, czyli możliwość uchylenia się od skutków wadliwej czynności prawnej przez osobę, która powołuje się na tę wadę.
Błąd i świadome działania drugiej strony
Najczęstszą sytuacją spotykaną w obrocie prawnym jest powoływanie się na błąd co do treści czynności prawnej oraz na kwalifikowaną postać błędu, czyli działanie drugiej strony polegające na świadomym wprowadzeniu w błąd (podstęp). Zgodnie z Kodeksem cywilnym, aby można było powoływać się na błąd, musi on być istotny, tzn. uzasadniać przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, to nie złożyłby oświadczenia tej treści. W przypadku podstępu (tj. jeżeli druga strona wywołała błąd celowo), uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny lub gdy nie dotyczył treści czynności prawnej.
Zawarcie umowy pod wpływem błędu nie zawsze stanowi podstawę do jej unieważnienia. W sprawie muszą występować wymagane przez ustawodawcę przesłanki, a strona, która chce uchylić się od skutków prawnych błędnego oświadczenia woli, musi zachować określony termin.
Uchylenie się od skutków prawnych termin i forma
Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało dokonane pod wpływem błędu, następuje przez złożone drugiej stronie oświadczenia na piśmie w terminie roku od dnia dowiedzenia się o błędzie. Później uprawnienie to wygasa. Co ważne, umowa zawarta pod wpływem błędu jest ważna, dopóki nie zostanie doręczone drugiej stronie oświadczenie strony o uchyleniu się od skutków prawnych umowy.
Wady oświadczenia woli w postaci błędu są często wynikiem nieczytania umów przed ich podpisaniem albo niewłaściwego rozumienia tekstu umowy. Wielokrotnie zdarza się, że błąd powstaje podczas negocjacji samej umowy – przez nieumiejętne wyrażenie własnej woli bądź świadome działanie drugiej strony. Warto zauważyć, że na błąd powołują się często sprzedawcy, którzy wystawiając przedmiot na aukcji internetowej, omyłkowo podali jego cenę istotnie różniącą się od wartości rynkowej. Wadę oświadczenia woli w formie błędu podnoszą również strony, które wybrały nieodpowiednią opcję w serwisie aukcyjnym przy wyborze między trybem ofertowym a licytacją.
Zwrot towaru i sprzedaż na odległość
Analizując obszar uprawnień konsumenckich w zakresie zwrotu towaru, trzeba zauważyć, że w przypadku zakupu w sklepie stacjonarnym sprzedawca nie ma obowiązku przyjmowania zwrotu niewadliwego towaru z uwagi na zmianę decyzji kupującego. Inaczej jest w sytuacji, w której towar został nabyty poza lokalem przedsiębiorstwa lub w sklepie internetowym. Wówczas konsument ma prawo do odstąpienia od umowy z uwagi na zmianę decyzji, tj. bez konieczności podania przyczyny i wskazania podstawy prawnej. Swoje uprawnienie można realizować w ciągu 14 dni od momentu zawarcia umowy. W ciągu następnych 14 dni należy zwrócić towar sprzedawcy. Zasadą jest, że przy umowie zawieranej na odległość sprzedawca odpowiada za towar do momentu wydania go kupującemu.