Wielobarwne polichromie
Freski przedstawiające sceny biblijne i postacie świętych to rodzaj obrazów religijnych, które są malowane bezpośrednio na ścianach świątyń. Technika malarska polega na nanoszeniu farby na wilgotną zaprawę wapienną. Freski i ornamenty są dziełami o wysokim poziomie artystycznym i zachwycają od wieków. Na uwagę zasługują wykonane w różnych technikach malowidła ścienne na sklepieniach kościoła św. Antoniego i w klasztorze poreformackim w Białej Podlaskiej.
Przedstawiają historie i inskrypcje dotyczące świętych franciszkańskich, a ich autorem mógł być Grzegorz Gdański, pierwszy przeor. – Zespół barokowy dekoracji malarskich odkryty w naszym klasztorze jest unikatowym w regionie, kraju, a nawet Europie zabytkiem sztuki sakralnej – wskazuje br. Bogdan Augustyniak, rektor kościoła, gwardian wspólnoty Braci Mniejszych Kapucynów.
Na barokowe dekoracje malarskie z przełomu XVII i XVIII w. w krużgankach klasztoru poreformackiego, obecnie Zakonu Braci Mniejszych Kapucynów, natrafiono w 1997 r., w trakcie prac konserwatorskich. – Odkryte dzieła znajdują się w południowo-wschodniej części wirydarza. Ogromne bogactwo treści, form i kolorystyki stanowi niezwykle interesujący pod względem historycznym i ikonograficznym przykład fundacji magnackiej rodu Radziwiłłów, do którego w owym czasie należała Biała zwana Radziwiłłowską. Malowidła przedstawiają sceny z życia św. Franciszka, św. Klary, krajobrazy, w których dopatrujemy się części Białej, w innych – słabiej zachowanych – możemy domyślać się scen z życia klasztornego oraz postaci dobrodziejów i fundatorów klasztoru. W wyniku burzliwych dziejów naszej ojczyzny, miasta i klasztoru – w 1864 r. zamienionego na cerkiew i szkołę cerkiewną, później szkołę im. Emilii Plater, w okresie II wojny światowej niemiecki magazyn wojenny i ponownie szkołę – przestały one funkcjonować w świadomości społecznej na okres ok. 120 lat. W 2019 r., dzięki wsparciu fundacji „Kocham Podlasie” oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, udało się odsłonić malowidła i przeprowadzić prace konserwatorskie części najlepiej zachowanych fresków. Pracami kierował prof. Sławomir Kamiński z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu – informuje br. B. Augustyniak.
Autor nieznany
Po zdjęciu nawarstwień powłok emulsyjnych odsłonięto freski z końca XVIII w. w kościele Podwyższenia Krzyża Świętego w Łukowie. Są to malowidła przedstawiające kompozycje architektoniczne i kwiatowe, odkryto także obraz Matki Bożej i aniołów. Prace restauratorskie i konserwatorskie, których celem było odkrycie malowideł pokrywających ściany i sufit prezbiterium, zakończyły się w listopadzie 2022 r. Autor fresków pozostaje nieznany. „Ustalenie twórcy malowideł w kościele Podwyższenia Krzyża wymagać będzie kwerend w archiwach polskich, litewskich lub białoruskich” – napisała konserwator zabytków Aleksandra Wysokińska w opracowaniu zawierającym opis przeprowadzonych robót.
W dokumencie tym czytamy, że wykonane one zostały na ścianach prezbiterium oraz w części sklepiennej. Na górze zdobi je dekoracja w postaci umieszczonego centralnie oka opatrzności zamkniętego w niewielkim, symbolizującym Trójcę Świętą trójkącie równoramiennym. Jest on otoczony promienistą glorią i kilkoma pierścieniami niewielkich, skłębionych obłoczków, na których spoczywają uskrzydlone putta, czyli postaci małych aniołów. Malarz wykorzystał motyw tzw. arma Christi – narzędzi Męki Pańskiej, „umieszczając” w dłoniach aniołków m.in. chustę św. Weroniki, niewielki młotek, koronę cierniową czy obcęgi.
W polu sklepienia środkowego namalowany został biały gołąb symbolizujący Ducha Świętego. Obok umieszczona została postać proroka wraz z aniołkiem trzymającym otwartą księgę. W otoczeniu chmur ukazany został uskrzydlony Archanioł Michał. Po drugiej stronie gołębicy widać postać drugiego proroka, prawdopodobnie Jeremiasza, oraz postać odzianego w zbroję Archanioła Gabriela.
„Prezbiterium wygląda pięknie. Wskazuje na Boga, który jest Dobrem, Prawdą i Pięknem, sprzyja skupieniu i nastraja do modlitwy. Zapewne naszym pragnieniem jest, by cały kościół tak wyglądał” – czytamy na facebookowym profilu łukowskiej parafii.
Jak zauważa proboszcz ks. kan. Andrzej Kieliszek, prace w świątyni nie zostały zakończone. – Nie otrzymaliśmy dotacji na prace konserwatorskie przy polichromii w pozostałej części nawy. Złożony przez nas wniosek pod względem formalnym został oceniony pozytywnie, ale pieniędzy rząd nam nie przyznał – dodaje.
Anioł orzący pole i Jan Kazimierz
Wielobarwne ozdoby, freski czy ornamenty ożywiają wnętrze świątyń. W garwolińskiej kolegiacie Przemienienia Pańskiego – najważniejszym zabytku miasta wybudowanym na przełomie XIX i XX w. – można obejrzeć malowidła ścienne m.in. w kaplicy św. Józefa. W świątyni znajdują się freski przedstawiające Jana Kazimierza nadającego przywilej cechowi kuśnierzy w Garwolinie. W nawie południowej jest malowidło 12-letniego Jezusa rozmawiającego z nauczycielami, natomiast w nawie północnej namalowano modlącego się Izydora oraz anioła orzącego pole. Jak wyjaśnia Krzysztof Kot, wiceprezes Fundacji Koszary – Przywróćmy Pamięć, freski szczegółowo zostały opisane w książce „Dzieje Parafii Garwolin 1418-1993” autorstwa historyka prof. Zbigniewa Gnata-Wieteski.