Zasłużony w walce z gruźlicą
Bolesław Dębiński przyszedł na świat w Siedlcach - w rodzinie Piotra i Lucyny z Wojewódzkich. W hasłach słownikowych odnotowuje się tylko rok jego urodzenia - 1868, bez określenia daty dziennej. Tymczasem w księdze metrykalnej parafii św. Stanisława jako datę jego urodzenia podano 16 grudnia 1867 r. (według kalendarza gregoriańskiego). Problem polega jednak na tym, że wpisu tego… dokonano dopiero kilka lat po jego urodzeniu. B. Dębiński w rodzinnym mieście uczęszczał do gimnazjum, którego tradycje kultywuje IV Liceum Ogólnokształcące im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego. W 1886 r., po złożeniu egzaminu maturalnego, podjął naukę na uniwersytecie w Petersburgu, gdzie studiował nauki przyrodnicze.
W trakcie studiów zaangażował się w działalność polskich organizacji konspiracyjnych, za którą w 1889 r. został wydalony z uczelni. Naukę kontynuował na wydziale lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego. Tam też włączył się w działalność nielegalnego Związku Robotników Polskich, w ramach której zajmował się pracą oświatową, zakładaniem organizacji zawodowych i kas strajkowych. Publikował także w legalnym, ukazującym się przez kilka miesięcy 1891 r., „Tygodniku Powszechnym”. Za działalność konspiracyjną został 24 listopada 1891 r. aresztowany i osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej, skąd 12 lutego następnego roku wyszedł za kucją.
Z powodu zaangażowania w nielegalną działalność polityczną B. Dębińskiego relegowano z Uniwersytetu Warszawskiego. Otrzymał ponadto zakaz studiowania na uczelniach w Rosji. Naukę kontynuował więc w Paryżu. W 1899 r. uzyskał tytuł doktora nauk medycznych, po czym podjął pracę w Instytucie Pasteura. W 1905 r. – na skutek liberalizacji systemu, która nastąpiła pod wpływem masowych wystąpień społecznych – mógł powrócić do kraju.
Zatrudnił się wówczas na oddziale chorób wewnętrznych Szpitala Świętego Ducha w Warszawie. W latach 1914-1915 był tam ordynatorem oddziału. Przez następnych pięć lat pełnił tę funkcję na oddziale wewnętrznym w Szpitalu Przemienienia Pańskiego w Warszawie. Praktykę lekarską łączył z pracą badawczą, głównie w zakresie patologii i terapii gruźlicy. Czynnie angażował się też w prace Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego i Towarzystwa Przeciwgruźliczego. Został współwydawcą „Gazety Lekarskiej”. W 1920 r. na Uniwersytecie Warszawskim uzyskał tytuł docenta chorób wewnętrznych.
Zmarł 15 kwietnia 1921 r. w Warszawie i został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim.
Gruźlica jako choroba społeczna
Gruźlica była chorobą społeczną, która dotykała osoby w różnym wieku, szybko się rozprzestrzeniając. Stanowiła poważny problem na świecie. Zagęszczenie ludności w miastach, niedożywienie, złe warunki bytowe sprzyjały szerzeniu się tej choroby zakaźnej zbierającej śmiertelne żniwo.
Pracując zagranicą, Dębiński miał możliwość poznania metod stosowanych w walce z gruźlicą. Starał się wykorzystywać doświadczenia innych lekarzy w zwalczaniu tej choroby w naszym kraju. W książce swojego autorstwa „Walka z gruźlicą jako chorobą ludową” postrzegał problem jako klęskę społeczną. Opracował dane statystyczne dotyczące śmiertelności na gruźlicę, porównując je z umieralnością na inne choroby. Kwestię zachorowalności skontrastował z danymi z innych państw. Doszedł do wniosku, że szczególnie w Polsce choroba ta stanowi poważny problem, powodując dużą śmiertelność. Uważał, że było to konsekwencją braku świadomości zagrożenia w społeczeństwie i potrzeby profilaktyki.
Gruźlica stanowiła problem społeczny jeszcze po II wojnie światowej. Ilustruje to dobrze Stanisław Grzesiuk w swojej autobiograficznej książce „Na marginesie życia”. Opisuje w niej walkę z tą chorobą, którą toczył przez 15 lat. Gruźlica potęgowała strach u zdrowych, co prowadziło do wykluczenia chorych ze społeczeństwa.
Osiągnięcia naukowe
Dorobek naukowy Bolesława Dębińskiego skupiał się przede wszystkim na opracowaniu skutecznej metody leczenia gruźlicy w czasach, kiedy nie została jeszcze wynaleziona szczepionka. Jednocześnie badał pod kątem biologicznym własności prątka gruźlicy, który wywoływał chorobę. Wyniki swoich doświadczeń publikował po polsku, niemiecku i francusku. Wydał 30 prac naukowych. Najbardziej znaną z nich był podręcznik „Diagnostyka gruźlicy” z 1912 r., w którym opisywał metody leczenia tej choroby. Pięć lat później ukazała się jego kolejna książka: „Walka z gruźlicą jako chorobą ludową”. Autor przedstawił w niej opis choroby, zaczynając od możliwości zapadnięcia na gruźlicę. Podał metodę różnicowania gruźlicy czynnej i nieczynnej za pomocą odczynów tuberkulinowych. Opisał ją jako problem społeczny, rozważał, jaki wpływ mają na nią wojna, płeć, wiek, zjawisko pauperyzacji, czyli biedy.
B. Dębiński inicjował otwieranie przychodni przeciwgruźliczych, dostrzegając w nich podstawowy sposób walki z tą chorobą. Zaznaczał, że to wojna wywarła duży wpływ na jej rozwój, zauważając, iż podczas wojny liczba zgonów wzrastała nawet dwukrotnie. Podkreślał, że w krajach zamożnych, takich jak Niemcy, zostało wybudowanych wiele sanatoriów. Przestrzegał jednak, że leczenie może nie przynieść oczekiwanych efektów, gdyż ubodzy pacjenci po krótkim leczeniu ponownie wracają do swoich nędznych warunków mieszkaniowych i nadal niewłaściwie się odżywiają. Powodowało to, że – mimo leczenia sanatoryjnego – choroba ta nie była wyhamowywana.
Sam fakt dostrzeżenia zależności między warunkami życia a rozwojem choroby był bardzo nowatorski. Dębiński nie tylko diagnozował gruźlicę, ale także informował o sposobach jej leczenia i zapobiegania.
W swojej pracy nasz krajan kontynuował badania Roberta Kocha, który przyczynił się do odkrycia bakterii wywołujących gruźlicę. Do postępu w walce z tą chorobą przyczyniła się szczepionka (BCG) opracowana przez Alberta Calmette’a i Camille’a Guérina, a wprowadzona do użytku w 1921 r., czyli już po śmierci Dębińskiego.
Działalność społeczna
Należy podkreślić, że Bolesław Dębiński od swoich młodych lat angażował się także w działalność społeczną. Starał się poprawić warunki socjalne społeczeństwa polskiego, które borykało się z trudną sytuacją ekonomiczną i gospodarczą w okresie niewoli narodowej. Trwałym śladem jego zaangażowania obywatelskiego jest broszura „Ruch robotniczy w Królestwie Polskim w okresie ostatnich trzech lat”, którą opublikował w 1893 r. pod pseudonimem Józef Drut w Paryżu. Pisał w niej o nienawiści robotników do władz rosyjskich, która przejawiała się wzrostem liczby manifestacji. Protestujący domagali się skrócenia dnia pracy i podwyższenia płac. Świadczyć to może o jego wrażliwości społecznej, która w późniejszych latach przełożyła się na zaangażowanie w zwalczaniu gruźlicy.
Zasłużony pulmonolog
Współcześnie nie pamiętamy często o osobach, które wniosły znaczący wkład w rozwój nauk medycznych. Tymczasem osiągnięcia naukowe, działalność społeczna i dydaktyczna B. Dębińskiego wywarły wpływ zarówno na świadomość ludzi, jak i lekarzy, pomagając w walce z tą chorobą. Inny znany lekarz – prof. Ludwik Zembrzuski pisał o nim: „Cieszył się wielkim poważaniem w świecie naukowym lekarskim i w społeczeństwie, odznaczał się umysłem krytycznym, niezwykłą pracowitością, prawością charakteru i szeroko pojętym humanitaryzmem”.
ZOFIA DRAJKARZ