Zespół suchego oka
Zespół suchego oka wskazuje się jako jedną z najczęstszych przyczyn wizyt pacjentów u okulistów. Jak rozumieć tę dolegliwość?
Zespół suchego oka (ZSO) to wieloczynnikowa choroba polegająca na nieprawidłowym nawilżeniu powierzchni oka przez film łzowy. Z uwagi na różne kryteria rozpoznawania ZSO trudno ocenić częstość jego występowania. Szacuje się, że zachorowalność wynosi od 20 do 50% społeczeństwa. ZSO stanowi poważny i - co istotne - narastający problem zdrowotny na całym świecie.
Jakie symptomy powinny nas zaniepokoić? Czym objawia się ZSO?
Zespół suchego oka to złożone zaburzenie czynnościowe i dlatego nie można opisać go na podstawie jednego procesu czy objawu.
Wśród najczęściej spotykanych symptomów ZSO wymienia się: pieczenie, świąd, zaburzenia widzenia (zazwyczaj pod postacią przejściowego zamazanego widzenia), podrażnienie bądź nadwrażliwość na światło. Chorzy w różny sposób opisują objawy, co sprawia, że choroba nie zawsze jest prawidłowo rozpoznana. Dlatego jedna z najistotniejszych kwestii w przypadku ZSO to wczesna i odpowiednia diagnostyka.
A czym – w przypadku ZSO – może skutkować niewłaściwa diagnostyka?
Na przykład wdrożeniem nieodpowiedniego leczenia, co powoduje postęp choroby, a tym samym odpowiada za wieloaspektowe pogorszenie jakości życia pacjenta. Wpływ ten (w przypadku choroby o nasileniu od umiarkowanego do ciężkiego) porównuje się do wywieranego przez schorzenia wymagające dializy. Niewłaściwa diagnostyka w przypadku ZSO to poważny problem, gdyż wiąże się z ryzykiem uszkodzenia narządu wzroku.
Warto przy tym zauważyć, że nasilenie objawów nie zawsze odpowiada stopniowi zaawansowania zaburzeń powierzchni oka uwidocznionych w badaniu klinicznym. Niekiedy – w bardziej zaawansowanych stadiach choroby – może dojść do osłabienia czucia rogówkowego i chory będzie zgłaszał mniejsze dolegliwości niż wskazuje na to jego stan kliniczny.
Pacjenci z ZSO nie zawsze mają świadomość schorzeń towarzyszących tej chorobie. Na jakie z nich warto zwrócić uwagę?
Schorzenia związane z zespołem suchego oka (o potwierdzonym z nim związku) to przede wszystkim zespół Sjögrena (ZS): pierwotny i wtórny, tj. związany m.in. z reumatoidalnym zapaleniem stawów, oraz choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi (GVHD) po przeszczepieniu allogenicznych komórek krwiotwórczych (HSCT).
Zespół suchego oka związany z ZS charakteryzuje się cięższym nasileniem niż w przebiegu idiopatycznego (spontanicznego) ZSO. W większości przypadków u chorych na GVHD zespół suchego oka – po pojawieniu się pierwszych objawów – rozwija się szybko i może doprowadzić do utraty wzroku. Badania wykazały obecność stanu zapalnego o większym nasileniu i częstsze bliznowacenie u chorych na ZSO z przewlekłym GVHD względem grupy, która nie chorowała na GVHD.
O zespole suchego oka mówi Pani, że jest wyzwaniem zarówno dla pacjentów, jak i lekarzy. Jak przebiega diagnostyka?
W procesie diagnostyki ZSO nie istnieje pojedynczy objaw czy test, który jest wystarczający do rozpoznania choroby. Podstawę diagnostyki stanowi zróżnicowany i dobrze zebrany wywiad uwzględniający czynniki ryzyka i charakter dolegliwości. Do najczęściej obserwowanych zalicza się: uczucie „piasku pod powiekami”, obecności ciała obcego, swędzenie, pieczenie, zwiększoną ilość śluzu, łzawienie – tzw. płaczące oko, światłowstręt, zaczerwienienie oczu, ból czy zamglone widzenie.
Wykonuje się również odpowiednie testy diagnostyczne. Należy pamiętać o odpowiedniej kolejności, gdyż jej odwrócenie może prowadzić do zafałszowania wyników.
Mamy prawidłową diagnozę. Czy zespół suchego oka można wyleczyć?
Leczenie ZSO jest wyłącznie objawowe, co oznacza, że nie leczy się przyczyn schorzenia, a jedynie stosuje się preparaty łagodzące objawy.
W przypadku ZSO o łagodnym przebiegu zaleca się stosowanie sztucznych łez i żeli, których głównymi składnikami są polimerowe substancje nawilżające lub zwiększające lepkość (metyloceluloza, hialuronian sodu). Maści oczne – ze względu na większą gęstość – zalecane są do stosowania w celu kontroli objawów w nocy. Preferowane jest stosowanie produktów bez konserwantów, jednakże przy łagodnych postaciach ZSO i ogólnie zdrowej powierzchni oka krople zawierające w składzie konserwanty mogą okazać się wystarczające. Gdy takie preparaty stosowane są często bądź przewlekle, sugerowany jest wybór kropli do oczu niezawierających konserwantów.
W przypadku umiarkowanych i ciężkich postaci ZSO zastosowanie mają leki zmniejszające stan zapalny (kortykosteroidy lub cyklosporyna A).
Kortykosteroidy stosowane miejscowo są skuteczne w zakresie przerywania błędnego koła odpowiedzi immunologicznych w ZSO. Jednak długookresowe sięganie po leki z tej grupy wiąże się z ryzykiem wystąpienia wzmożonego ciśnienia śródgałkowego, zaćmy czy infekcji oportunistycznych.
Lekiem przeznaczonym do długotrwałej kontroli stanu zapalnego jest cyklosporyna A (CsA), która powoduje poprawę w zakresie produkcji łez. U pacjentów z ciężkim przebiegiem ZSO z nietolerancją miejscowo stosowanej CsA bądź u chorych, u których nie uzyskano odpowiedzi na miejscowo stosowaną CsA, zaleca się miejscowe stosowanie takrolimusu.
Obecnie w trakcie rejestracji przez Europejską Agencję Leków w terapii umiarkowanego do ciężkiego ZSO u dorosłych, u których wcześniejsze zastosowanie sztucznych łez nie było wystarczające, jest lek lifitegrast.
Dyskomfort wywołany ZSO redukują też leki z grupy niesterydowych przeciwzapalnych (NLPZ). Przyszłość w leczeniu zespołu suchego oka stanowią leki biologiczne, jednak badania nad nimi wciąż trwają.
W myśl zasady: „lepiej zapobiegać niż leczyć”, jak powinna wyglądać profilaktyka? Co możemy zrobić, by nie dopuścić do rozwoju tej choroby?
U chorych, u których rozpoznano łagodną postać suchego oka, należy zwrócić uwagę na czynniki potencjalnie zaostrzające chorobę, tj.: stosowanie leków przeciwhistaminowych lub moczopędnych, palenie papierosów bądź bierne palenie, przeciągi (np. wskutek używania wiatraków sufitowych) czy niską wilgotność powietrza. Pomocne może być zwiększanie wilgotności powietrza oraz unikanie przeciągów. Zaleca się zamontowanie osłon bocznych na okulary. Dyskomfort związany z użytkowaniem komputera i czytaniem zmniejszyć może obniżenie ekranu komputera poniżej wysokości wzroku.
Zespół suchego oka należy do chorób, które w poważnym stopniu obniżają jakość życia, ale których znaczenie społeczne jest trywializowane i często – ze względu na zróżnicowanie objawów – nieprawidłowo rozpoznawane. Co więcej, nieprawidłowo leczony ZSO może prowadzić do nieodwracalnych i poważnych uszkodzeń w obrębie oka oraz dalszego pogorszenia codziennego funkcjonowania chorego w społeczeństwie.
Jako że problem zdrowotny dotyczy często pacjentów aktywnych zawodowo, wpływa na absencję w pracy bądź konieczność przekwalifikowania, co – jak wiadomo – pociąga za sobą konsekwencje społeczne i ekonomiczne.
Dziękuję za rozmowę.
AW