Historia Krzeska i parafii (cz. I)
Parafia Matki Boskiej Częstochowskiej w Krzesku erygowana została 5 kwietnia 1919 r. Kościół parafialny budowany był w latach 1910- 1914, a erygowany został w maju 1920 r. Według badań archeologicznych prowadzonych przez prof. Joannę Kalagę dzieje grodu w Krzesku są datowane na VII-VIII i XI w. Późniejsze prace badawcze przesunęły datowanie grodziska - od IX do poł. XIII w. Pierwsi Słownie przybyli tutaj ok. drugiej połowy VI w. Według badań prof. J. Kalagi w X w. drewniane wały grodu spłonęły, ale nie w wyniku walk; przyczyną mogło być zaprószenie ognia przez mieszkańców lub wyładowanie atmosferyczne. W XI w. gród został odbudowany, co było związane prawdopodobnie z włączeniem tych ziem do państwa Bolesława Chrobrego oraz tworzeniem nowej struktury grodów. Pierwszą wzmiankę historyczną związaną z Krzeskiem odnajdujemy już w 1409 r., kiedy wieś pod nazwą Krzeszko należała do Micosiusa Krzeszky. Administracyjnie miejscowość należała do ziemi łukowskiej (od poł. XIII w. Łuków był stolicą kasztelanii). Osada Krzesk powstała na terenach lesistych.
Po erekcji parafii zbuczyńskiej 9 lipca 1418 r. Krzesk jako wieś królewska znalazła się w jej obrębie (diecezja krakowska). W źródłach historycznych z 1430 r. wieś występuje pod nazwą Crzesco, zaś w 1431 r. jako Crisko. W XVI w. wsią Krzesk władali synowie Jana, Krzescy. Od 1564 r. aż do XIX w. wieś występuje pod nazwą Krzesko Sthare. Po wygaśnięciu rodu Krzeskich vel Krzewskich, prawdopodobnie od drugiej połowy XVII w., losy dóbr krzeskich są związane z rodem Niemirów, który był właścicielem dóbr aż do drugiej połowy XIX w. Po trzecim rozbiorze Rzeczpospolitej w 1795 r. administracyjnie Krzesk znalazł się pod zaborem austriackim, wchodził do cyrkułu siedleckiego. W 1809 r. w wyniku wojny francusko-polsko-rosyjskiej znalazł się w granicach Księstwa Warszawskiego, a od 1810 r. administracyjnie wchodził do departamentu siedleckiego.
Zaczęło się od kaplicy
Historia parafii Krzesk sięga nie roku 1907, jak podają historycy amatorzy, którzy utożsamiają jej początki z budową drewnianej kaplicy, ale 1849, kiedy istniała już tutaj kaplica prywatna, powstała zapewne z inicjatywy Niemirów. W drugiej połowie XIX w. Krzesk znalazł się w rękach rodu Marchockich, który zapisał piękną kartę w historii polskiego zrywu powstańczego 1863 r.
Kolejny rozdział w dziejach miejscowości i parafii Krzesk wyznaczyły lata 1904-1907. Po wojnie, którą Rosja przegrała z Japonią, nastąpiła „odwilż” rządu carskiego wobec Polaków. 17(30) kwietniu 1905 r. wydał on ukaz tolerancji religijnej, który pozwalał na swobodne wyznawanie wiary chrześcijańskiej. Wykorzystując sprzyjające warunki polityczno-administracyjne w Królestwie Polskim po 1905 r., na 9 morgach przekazanych przez ziemianina Zygmunta Ścibora Marchockiego, właściciela Krzeska, mieszkańcy wsi postanowili postawić niewielką murowaną kaplicę. Budową miał zająć się majster Jakubowicz z Międzyrzeca Podlaskiego. Pierwszy, tymczasowy proboszcz ks. Mazurkiewicz był przywożony z Siedlec tylko w niedziele. Wtedy zrodził się pomysł, aby wznieść kościół i powołać nową parafię. Akces włączenia do niej zgłosiły następujące miejscowości: Krzesk – Królowa Niwa, Wesółka, Kośmidry, Sobicze, Ostoje, Kwasy i Wąsy (parafia Zbuczyn), Łuby, Kożuszki, Łuniew (Trzebieszów). Nowo powstała parafia graniczyła z parafiami: Zbuczyn, Trzebieszów, Mostów, Hadynów, Międzyrzec Podlaski i Mordy. W celu budowy kościoła powołano komitet w składzie: Kacper Jakimiak, Aleksander Trochimiak, Bolesław Filimon. Z. Ścibor Marchocki postanowił pod budowę kościoła, plebanii i cmentarza przekazać nieodpłatnie plac.
Pozwolenie na budowę kościoła
Kiedy 8 września 1906 r. bp Franciszek Jaczewski wizytował parafię w Zbuczynie, przedstawiono mu ideę budowy kościoła w Krzesku. Hierarcha przyjął pomysł chętnie i z radością. Po zebraniu podpisów została zredagowana, a następnie wysłana do rządu carskiego w Petersburgu prośba dotycząca pozwolenia na budowę. Duże wsparcie okazał dziekan ks. Józef Scipio del Campo. W uzyskaniu pozytywnej opinii rządu pomógł – dzięki swoim protekcjom na dworze carskim Mikołaja II – dowódca 39 Narwskiego Pułku Dragonów płk Mikołaj Mikołajewicz Kaznakow, z którym dziekan dobrze się znał. Już 29 marca 1908 r. ksiądz z ambony kaplicy mógł ogłosić wiernym, że z Petersburga otrzymał pozytywną odpowiedź na utworzenie parafii w Krzesku i budowę kościoła.
Opracowania planu kościoła podjął się architekt Pawlikowski przy współudziale rządcy ziemskiego i głównego kolatora Z. Marchockiego. Ostatecznie plan architektoniczny budynku świątyni poprawił i zatwierdził architekt z Warszawy – Dziekoński. Budynek o wymiarach: 47,23 m na 20,16 m i wysokość do sklepienia 15 m, zaś zewnątrz do najwyższego punktu 55 m został zaprojektowany w stylu wiślano-gotyckim. Prace rozpoczęto od obróbki kamieni na cokół ofiarowanych przez mieszkańców Maciejowic, Wierzejk, Kurowa, Tęczek i Jakusz. Pracami kamieniarskimi kierował majster Kazimierz Zwierzchowski ze swoim ojcem Józefem z Siedlec.
Od fundamentów po dach
W tym czasie zaszły zamiany w obsadzie parafii. Nowym proboszczem został ks. Juściński. W 1909 r. rozpoczęto kopanie fundamentów. W pracach brała udział większość parafian z Krzeska i okolicznych wsi. Przez cały czas gromadzono materiały budowlane. Cegłę wyrabiano na polu we wsi Wesółka-Zmiarki, m.in. zajmował się tym Aleksander Adadyński z Krzeska. Okoliczni mieszkańcy dostarczali drewno na rusztowania i konstrukcje drewniane. Organizowano też zbiórkę funduszy.
2 września 1910 r. bp F. Jaczewski wyraził zgodę na poświecenie kamienia węgielnego pod budowę kościoła. 5 września 1910 r. poświęcił go ks. J. Scipio del Campo, który przybył do Krzeska w zastępstwie biskupa. Kazanie podczas Mszy wygłosił proboszcz parafii Trzebieszów ks. Feliks Halbersztadt. Po Eucharystii Z. Marchocki wraz z siostrą Janiną podjęli dostojnych gości poczęstunkiem w pałacu.
W tym czasie nad budową świątyni w Krzesku czuwał komitet budowy, w skład którego wchodzili: Z. Ściobor Marchocki, Władysław Krasuski z Sobicz, Maciej Łukasiewicz i Stanisław Chmielewski z Łubów.
Materiał na budowę kościoła sprowadzano m.in. z Międzyrzeca Podlaskiego, ze sklepu Lejzora Golda, gdzie za sumę 1044 rubli zakupiono 184 beczek cementu, ponad 1310 kg gipsu i wagon węgla kamiennego, który służył do wypalania cegły. Kościół w stanie surowym ukończono w 1914 r., tuż przed wybuchem I wojny światowej. Ostatecznie budynek świątyni został wzniesiony z cegły czerwonej na cokole z granitu polnego, obrobionego do czoła. Do frontonu kościoła z lewej strony została przymurowana jedna wieża na osobnym fundamencie, pokryta blachą cynkową.
W obliczu wojny
W lipcu 1914 r. Europę ogarnęła wojna. Prace wykończeniowe były prowadzone już w trakcie działań wojennych. Formalnie parafia powstała w 1912 r.; z tego roku pochodzą pierwsze wpisy do księgi metrykalnej – w języku rosyjskim. W tym trudnym okresie dla parafii i mieszkańców Krzeska funkcję proboszcza sprawował ks. Roman Wilde. Nowa parafia miała obejmować następujące miejscowości: Folwark Krzesk, Kolonia Krzesk Królowa Niwa, Folwark Zawady, Kolonia Zawady, Kośmidry, Kosny, Błażeje, Sobicze, Wesółka, Maciejowice, Łuby, Wesółka, Grochówka i Tęczki.
13 lipca 1915 r. niemiecka ofensywa 12 armii gen. Maksymiliana von Gallwitza, która ruszyła z rejonu Prus Wschodnich, doprowadziła 5 sierpnia do zajęcia Warszawy. 8 sierpnia wojska niemieckie zajęły Siedlce i tereny Krzeska. W obawie, aby Niemcy nie wykorzystali budynku sakralnego na magazyny i stajnie, postanowiono przenieść nabożeństwa z kaplicy do jeszcze niewykończonego kościoła. Stosunek rządu rosyjskiego, a potem działania wojenne oraz zamęt spowodowany okupacją niemiecką nie sprzyjały na formalne, zgodne z prawem kanonicznym uregulowanie statusu krzeskiej parafii. Sprzyjające warunki nastąpiły dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Bp Henryk Przeździecki we wskrzeszonej diecezji (podlaskiej) siedleckiej dokonał uroczystej erekcji parafii Krzesk 5 kwietnia 1919 r.
dr Wiesław Charczuk