Niepokalana wśród drzew
W ogrodzie przy budynku Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej Gruźlicy i Chorób Płuc w Adampolu (gm. Wyryki) znajduje się wykonana z białego marmuru XVIII-wieczna figura Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej. Została przeniesiona tutaj z dziedzińca pałacu w Różance należącego do rodu Zamoyskich. Zamoyscy byli właścicielami dóbr włodawskich i różanieckich od 1789 r. - od czasu, kiedy dwunasty ordynat Stanisław Kostka Zamoyski poślubił Zofię Czartoryską, córkę księcia Adama i Izabeli Fleming. Dobra te utrzymali do 1942 r., kiedy musieli je opuścić wyrzuceni przez Niemców.
Jak dowiadujemy się z kroniki spisanej przez ks. Romana Soszyńskiego, proboszcza parafii pw. św. Ludwika we Włodawie w latach 1967-1970, Zamoyscy w pałacu w Różance prowadzili działalność narodową wśród miejscowej ludności, przeważnie ruskiego pochodzenia. Była to zarówno praca oświatowa, jak i religijna, szczególnie w latach ciężkiego prześladowania unitów, którym Zamoyscy udzielali czynnej pomocy.
Poświęcona przez o. Honorata
W 1858 r. Zamoyscy ustawili figurę Matki Bożej Niepokalanej dłuta K. Hegla. – Był to wtedy uznany rzeźbiarz – zaznacza dr Tomasz Stańczuk, historyk, regionalista, badacz dziejów Różanki i rodu Zamoyskich. – K. Hegel miał już na swoim koncie wiele prac rzeźbiarskich przeznaczonych zarówno dla finansowanych przez rząd gmachów użyteczności publicznej, np. Teatr Wielki, jak i realizowanych przez osoby prywatne, np. dekoracje mauzoleum Potockich w Wilanowie. Zleceniodawcą figury w Różance była Katarzyna Borowska, przyjaciółka Elfrydy i Augusta Zamoyskich, która pod ich nieobecność zajmowała się wychowywaniem ich dzieci – dodaje.
Z kroniki parafii Włodawa dowiadujemy się, że 2 lutego 1858 r. odbyło się poświęcenie figury w Różance, „dopełnione z wielką uroczystością przez wielebnego Ojca Honorata Koźmińskiego ze Zgromadzenia OO. Kapucynów, wielkiej świątobliwości kapłana i znakomitego kaznodziei”. Dalej czytamy: „W miesiącu maju lud gromadzi się u stóp Maryi na nabożeństwo majowe, które pod przewodnictwem pani Róży Zamoyskiej lub młodziutkiej jej córki, też Róży vel Ruli, hrabianki Zamoyskiej, odprawianie bywa każdego wieczoru”.
– Powstanie figury Maryi, moim zdaniem, należy łączyć także z faktem, że cztery lata wcześniej, w 1854 r., Pius IX ogłosił w Kościele katolickim dogmat o Niepokalanym Poczęciu NMP – podkreśla dr T. Stańczuk.
Sprowadzona do Adampola
I wojna światowa spowodowała, że Zamoyscy zostali wygnani z Różanki i w 1915 r. wyjechali do Rosji. Ich dobra włodawskie zostały spustoszone, a rezydencja w Różance całkowicie zniszczona. Po roku spędzonym w Moskwie wyjechali do Winnicy na Podolu. Do kraju powróciła Róża z synem Konstantym, który zaciągnął się jako ochotnik do wojska polskiego, walcząc na froncie wschodnim. Po powrocie z wojny ożenił się z księżniczką Natalią Lubomirską.
„Powróciwszy z tułaczki zastali rzeczywiście pałac różaniecki zmieciony z powierzchni ziemi, dziwnym trafem ocalała tylko kaplica” – czytamy w kronice ks. R. Soszyńskiego. Konstanty przeniósł się do leśniczówki w swoich lasach, która nazywana była Adampolem. Tam zamieszkał, w 1923 r. budując rezydencję, która została ukończona w 1928 r. Wtedy też statuę Matki Bożej Niepokalanej sprowadzono do Adampola.
Od 1946 r. w dawnym pałacu adampolskim mieści się sanatorium przeciwgruźlicze; obecnie funkcjonuje pod nazwą SP ZOZ Gruźlicy i Chorób Płuc. W kaplicy szpitalnej należącej do parafii Najświętszego Serca Jezusowego we Włodawie odprawiane są Msze w niedziele, o 11.30, w wakacje – w soboty, o 16.30. W niedalekim sąsiedztwie budynku, wśród drzew, stoi zabytkowa figura Matki Bożej. Do Maryi przychodzą osoby chore, pacjenci szpitala, ale i przyjeżdżają mieszkańcy z okolic oraz zwiedzający te tereny turyści.
Odzyska dawny blask
Statua – kilka lat temu statua przemalowana bez porozumienia z parafią i szpitalem – otoczona jest ogrodzeniem, a bramka zamknięta na klucz. Jest on dostępny na portierni szpitala i udostępniany odwiedzającym.
Figura NMP Niepokalanego Poczęcia zostanie odrestaurowana. Kwota 137,2 tys. zł pochodzi z Rządowego Programu Odbudowy Zabytków. – Przygotowanie dokumentacji rozpocznie się na początku 2024 r., prace konserwatorskie planowane są na połowę lub na koniec następnego roku – mówi wójt gminy Wyryki Mirosław Torbicz. Gmina pozyskała także ponad 88 tys. na odbudowę i renowację bramy wjazdowej do dawnego pałacu w Adampolu.