Akcja Mitropa
Hasło akcji stanowi nawiązanie do wojskowo-dyplomatycznego pociągu radzieckiego kursującego na linii Moskwa - Berlin Wschodni jeszcze 40 lat po zakończeniu wojny (nazwa eszelonu to skrót od niemieckiego słowa „Mitteleuropa” - Europa Środkowa). Skład - pozostający całkowicie poza polską kontrolą - pełnił rolę eksterytorialnego korytarza, urastając tym samym do symbolu sowieckiej dominacji. - 3 października 1946 r. działający na Podlasiu kilkudziesięcioosobowy oddział AK-WiN pod dowództwem por. Tadeusza Marczuka ps. Kurzawa zatrzymał pociąg radziecki w miejscowości Szaniawy-Poniaty. Bez żadnego wystrzału rozbrojono i pozbawiono mundurów ponad 200 czerwonoarmistów, w tym pięciu generałów i kilku wysokich rangą funkcjonariuszy NKWD udających się na naradę wojskową do Warszawy - przypomina Mirosław Szekalis, wójt gminy Trzebieszów będącej głównym organizatorem obchodów upamiętniających wydarzenia sprzed 72 lat.
Przebieg akcji, która odbiła się szerokim echem zarówno w Polsce, jak i poza jej granicami, stając się zarazem symbolem odwagi żołnierzy wyklętych oraz braku zgody społeczeństwa na sowiecką okupację, wiernie odtworzył Jan Kołkowicz, autor opracowania „Na szlaku WiN”, w fabularyzowanym opowiadaniu pt. „Mitropa”. Zaznaczył, iż pomysł upokorzenia Sowietów butnie spoglądających na „podbite ziemie” z okien luksusowego składu zaczął kiełkować w głowach partyzantów już na przełomie 1945/46 r. Mimo intensywnych przygotowań nie było jednak wiadomo do końca, czy pociąg zatrzyma się na stacji w Szaniawach i czy uda się podstępem wywabić z niego czerwonoarmistów. Ostatecznie zamysł się powiódł, a pretekstem do opuszczenia wagonów miało być hasło podane przez przebranego w ubecki mundur Polaka, że w „Mitropie” są bandyci i aby ich zdemaskować, wszyscy muszą opuścić skład. Rosjanie szybko zrozumieli, że wpadli w zasadzkę, było już jednak za późno. Żołnierzom Armii Czerwonej zabrano broń, kazano zdjąć ubrania i buty.
J. Kołkowicz relacjonował, iż nie było to zwyczajne rozbrojenie… Chodziło o coś więcej – symboliczne stłumienie pychy i zemstę za zsyłki na nieludzką ziemię, gwałty, katownie ubeckie. Wreszcie o utwierdzenie Polaków w przekonaniu, że taką potęgę jak ZSRR można pokonać, o ile nie zabraknie odwagi i użyje się odpowiedniej dozy sprytu.
Cenna lekcja historii
Odważny czyn polskich żołnierzy nie pozostał jednak bez konsekwencji… Podlasie natychmiast zasypano wojskiem szukającym „bandytów”. Do ostatecznej rozprawy, w wyniku której rozbito oddział „Kurzawy”, doszło nieopodal miejscowości Kiełbaski.
Celem upamiętnienia akcji oraz uhonorowania niezłomnych, którzy nie zgodzili się na podporządkowanie Polski władzy sowieckiej, w 70 rocznicę wydarzeń – z inicjatywy wójta gminy Trzebieszów oraz dzięki finansowemu wsparciu przedsiębiorcy Konstantego Strusa – uroczyście odsłonięto pomnik pamięci żołnierzy AK-WiN. Na miejsce wytypowano działkę nieopodal stacji kolejowej w Szaniawach. W okręg o średnicy 20 m wstawiono 20 betonowych płyt z wyciętą postacią żołnierza. W centrum usytuowany jest krzyż i tablica pamiątkowa. Poza okręgiem stanęły trzy maszty z powiewającymi flagami Polski.
– To miejsce ma łączyć i krzewić pamięć o rodakach, którzy nie mogąc pogodzić się z powojenną rzeczywistością, chcieli przywrócić ojczyźnie wolność – podkreśla M. Szekalis. Zaznacza jednocześnie, iż organizacja tegorocznych obchodów upamiętniających bohaterską akcję nabiera szczególnego znaczenia w kontekście świętowania 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości. Niedzielna uroczystość – na co zwraca uwagę wójt gminy Trzebieszów – ma szansę stać się także cenną lekcją historii dla młodego pokolenia. Lekcją pamięci o małej ojczyźnie i przodkach, którzy swoją odwagą i poświęceniem życia przyczynili się do tego, że żyjemy w wolnym i demokratycznym kraju.
Program uroczystości
Zaplanowane na 30 września obchody upamiętniające 72 rocznicę akcji „Mitropa” rozpocznie o 11.00 Msza św. w kościele w Szaniawach. Na 12.30 przewidziany jest początek uroczystości przy pomniku pamięci żołnierzy AK-WiN – w programie m.in.: przemówienia zaproszonych gości, złożenie wieńców oraz wręczenie odznaczeń i wyróżnień Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. O 13.30 odbędzie się apel pamięci kompanii reprezentacyjnej Wojska Polskiego połączony z częścią artystyczną w wykonaniu orkiestry reprezentacyjnej WP i występami uczniów Szkoły Podstawowej w Szaniawach i Trzebieszowie. Na zakończenie spotkania przewidziany jest poczęstunek.
Atrakcją towarzyszącą obchodom, jak co roku, są imprezy o charakterze rekreacyjno-sportowym: rajd rowerowy i nordic walking. II Rajd Rowerowy Szlakiem Żołnierzy AK WiN Obwód Łuków organizowany jest w dwóch grupach: siedleckiej (wyjazd o 9.00 sprzed budynku urzędu miasta, przejazd do Kiełbasek, a następnie na trasę do miejscowości Szaniawy-Poniaty) i trzebieszowskiej (wyjazd o 10.00 sprzed Gminnego Ośrodka Kultury; trasa przez Celiny i Dębowicę). III Rajd Nordic Walking Pamięci Żołnierzy AK-WiN odbędzie się na dwóch trasach: Łuków – Szaniawy-Matysy (15 km – wyjście ok. 8.30) oraz Trzebieszów – Szaniawy-Matysy (5 km – wyjście ok. 10.00). Szczegółowe informacje znajdują się na stronie www.trzebieszow.gmina.pl.
AW