AMD – epidemia ślepoty XXI w.
AMD - zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem - to choroba skutkująca utratą zdolności postrzegania przedmiotów znajdujących się w centrum widzenia. Co jeszcze należy o niej wiedzieć?
U osób z AMD ograniczeniu ulega pole widzenia centralnego, czyli możliwość widzenia „na wprost” i np. rozpoznawania twarzy. W przypadku zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem pojawiają się też trudności przy wykonywaniu podstawowych czynności, takich jak czytanie, wskazanie godziny na zegarze czy kierowanie samochodem.
Plamka żółta – najczulszy punkt siatkówki – odpowiada za ostrość widzenia. Osoba z prawidłowym wzrokiem, patrząc przed siebie, dostrzega to, co jest po lewej i prawej stronie, nad głową i pod nogami. AMD sprawia, że centrum widzenia zajmuje „chmura”, która z czasem rozrasta się i ciemnieje. W zaawansowanym stadium choroby pojawiająca się w środku pola ciemna plama jest odpowiedzialna za ciężkie uszkodzenia widzenia centralnego.
O AMD mówi się, że jest postępującą chorobą przewlekłą i może doprowadzić do utraty wzroku w obu oczach. Prawda to czy fałsz?
AMD występuje w dwóch postaciach: suchej i mokrej. Mokra postać AMD oznacza zaawansowane stadium choroby i najczęściej poprzedzona jest postacią suchą. Niektórzy badacze preferują stosowanie nazwy „zanikowa” w odniesieniu do postaci suchej i „wysiękowa” na określenie mokrej.
W łagodniejszym przebiegu choroby (postać sucha) pogorszenie ostrości widzenia (przymglenie) następuje stopniowo: w ciągu miesięcy bądź lat. W postaci „wysiękowej” (mokrej) pogorszenie widzenia może nastąpić gwałtownie: nawet w ciągu kilku dni! Tworzące się w okolicy plamki żółtej nieprawidłowe naczynia krwionośne prowadzą do powstania przesięków i krwotoków. W zaawansowanym stadium choroby pojawiające się blizny skutkują trwałym uszkodzeniem siatkówki.
W większości przypadków AMD przyjmuje postać suchą. Bywa jednak, że postać sucha przeradza się w mokrą. W przypadku wysiękowej postaci AMD zmiany postępują bardzo szybko, a brak leczenia prowadzi do nieodwracalnej – częściowej lub całkowitej – utraty wzroku. Dlatego tak ważny jest czas: szacuje się, że leczenie powinno być wdrożone w ciągu 28 dni od rozpoznania choroby.
Obecnie nie ma terapii lekowej skutecznej w przypadku postaci suchej AMD. Jak przebiega leczenie postaci wysiękowej?
W przypadku AMD nie ma leczenia przyczynowego – nie da się „wyleczyć” tej choroby. Terapia stosowana przy postaci mokrej jest skuteczna, ale też długotrwała i uciążliwa dla pacjenta, jako że leki są wstrzykiwane bezpośrednio do gałki ocznej. Iniekcje pozwalają jednak na stabilizację procesu utraty wzroku, a w wielu przypadkach – co istotne – odnotowuje się nawet poprawę widzenia.
Do realizowanego od sześciu lat na terenie naszego kraju specjalnego programu lekowego trafiają pacjenci po specjalistycznych badaniach potwierdzających m.in. wczesną fazę AMD w postaci mokrej. W Polsce istnieje około 170 placówek, w których leczenie AMD kontraktowane jest przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Procedura – choć wygląda na skomplikowaną – działa sprawnie. Warunkiem zakwalifikowania się do programu jest wczesne rozpoznanie choroby.
Niestety, w Polsce wiedza o AMD nadal nie jest wystarczająca. Ludzie nie badają się, bo nie wiedzą, że trzeba i… można – także w domowych warunkach.
Na samodzielne badanie wzroku w kierunku AMD pozwala test Amslera. Na czym on polega i jak wykonywać go poprawnie?
Test Amslera umożliwia wczesne wykrycie zmian w plamce żółtej. Potrzebna jest do tego kwadratowa kartka w kratkę o bokach 10 cm z zaznaczonym centralnym ciemnym punktem (kropką). Odległość między kartką (np. zawieszoną na lodówce) a badanym okiem powinna wynosić ok. 30 cm. Test powinien być też dobrze oświetlony. Należy założyć okulary do czytania, jeśli są używane, zasłonić jedno oko i, patrząc drugim okiem bezpośrednio w centralny punkt, obserwować ewentualne zaburzenia widzenia, falistość linii, przymglenia bądź plamy na siatce. Ważne, by lewe i prawe oko sprawdzać osobno!
Test Amslera można wydrukować z internetu, a korzystanie z niego pozwala zaobserwować pacjentowi stopień nasilania się dotychczasowych dolegliwości, jak również wykluczyć inne schorzenia – w tym DME (cukrzycowy obrzęk plamki żółtej) dający podobne objawy co AMD.
Kogo AMD dopada w pierwszej kolejności? Czy w przypadku tej choroby możemy mówić o grupie ryzyka?
Najistotniejszym czynnikiem ryzyka rozwoju AMD jest wiek: po 50 roku życia choruje ok. 2% populacji, zaś po 70 – 30%. AMD uznawane jest za chorobę epidemiczną – określane mianem epidemii ślepoty. Wprawdzie w przypadku AMD rzadko dochodzi do całkowitej utraty wzroku, niemniej jego uszkodzenie w znacznym stopniu utrudnia samodzielne funkcjonowanie.
Na zwyrodnienie plamki żółtej chorują kobiety i mężczyźni. W czynniki ryzyka wpisują się uwarunkowania genetyczne (u krewnych osób chorujących na AMD ryzyko „dziedziczenia” jest większe), aż pięciokrotnie zwiększa je też palenie papierosów. Zachorowaniu sprzyjają także nieodpowiednia dieta (m.in. nadmierne spożywanie alkoholu i dieta bogata w nasycone kwasy tłuszczowe i cholesterol), choroby serca i układu krążenia oraz otyłość.
„Pokochajmy test Amslera” – radzi Pani naszym czytelnikom. Jakie inne symptomy wskazujące na rozwój AMD powinny nas zaniepokoić?
Jeśli osoba mająca dobrze dobrane okulary jest w stanie odczytać drobny druk, ale nie potrafi skupić wzroku na obrazie w telewizji albo spojrzeć w oczy drugiemu człowiekowi, to sygnał, że problem może dotyczyć nie zaćmy, ale właśnie zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem. Jedno oko może być jeszcze zdrowe, możemy nim „zawisnąć”, dlatego tak ważne jest kontrolowanie obu oczu. Pierwsze objawy AMD bywają dyskretne i ujawniają się dopiero przy sprawdzaniu każdego oka oddzielnie. Niepokojącymi symptomami są utrudnienia podczas czytania (np. „wypadanie” części liter lub wyrazów), zniekształcanie konturów oglądanych przedmiotów czy trudności w rozpoznawaniu barw.
Obok wspomnianego testu Amslera skutecznym sposobem badania wzroku jest zasłanianie jednego oka, a następnie drugiego, i ocena pola widzenia np. podczas oglądania telewizji. AMD – zarówno w postaci suchej, jak i mokrej – zaczyna się w jednym oku. Zazwyczaj po kilku latach zwyrodnienie plamki żółtej pojawia się w drugim oku. Postać sucha może przerodzić się w mokrą, ale bywa i tak, że AMD od początku przyjmuje postać wysiękową.
AMD jest chorobą postępującą i uciążliwą. Walka polega na „uchwyceniu” jej w początkowym stadium i opóźnianiu rozwoju schorzenia. Znam pacjentów, którzy z AMD zmagają się od lat, jednak wdrożone odpowiednio wcześnie leczenie pozwala im na prowadzenie w miarę normalnego życia.
Uświadamianie pacjentów w kwestii metod leczenia chorób wzroku, a także pomoc w dostępności do odpowiedniej terapii to jedne z kluczowych zadań stowarzyszenia Retina AMD Polska.
Program bezpłatnego leczenia AMD został zatwierdzony w 2015 r. Jako jednostka chorobowa zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem diagnozowane zaczęło być po roku 2000. Od początku istnienia stowarzyszenia (działamy od 1998 r.) śledzimy wszystkie doniesienia naukowe dotyczące chorób siatkówki oka. Celem Retina AMD Polska jest umożliwienie pacjentom dostępu do najnowszych terapii dla ochrony ich przed ślepotą.
W kwestii AMD śmiało możemy rzec, że byliśmy pionierami – prekursorami wiedzy na temat tej choroby. Trafiało do nas wielu pacjentów, którzy ślepli i nie wiedzieli, gdzie mają szukać ratunku. W minionych latach zgłaszali się chorzy z prośbą o pomoc w znalezieniu placówki umożliwiającej leczenie. Na szczęście ostatnio jest ich coraz mniej, co nie znaczy oczywiście, że choroba została opanowana. Powtarzam: nadal wiele osób nie wie, że choruje, a wczesne rozpoznanie AMD jest kluczowym warunkiem kwalifikacji do programu lekowego. Niemniej nikogo, kto do nas trafia, nie pozostawiamy bez pomocy.
Dziękuję za rozmowę.
KONTAKT
Stowarzyszenie Retina AMD Polska zrzesza osoby chore na: zwyrodnienie barwnikowe siatkówki, AMD, zespół Stargardta i inne schorzenia siatkówki o podłożu genetycznym, a także ich krewnych i bliskich oraz wszystkich zainteresowanych tą problematyką.
Szczegółowe informacje na temat działalności stowarzyszenia – w tym dane kontaktowe – znajdą Państwo na stronie internetowej: www.retinaamd.org.pl.
AW