Liczba naocznych świadków wydarzeń szybko maleje, dlatego rośnie rola usystematyzowanych badań naukowych jako źródła wiedzy o obozie. Ich wyniki mają charakter obiektywny i są niezmiernie istotne dla poznania prawdy historycznej - podkreślił dr Edward Kopówka, kierownik Muzeum Walki i Męczeństwa w Treblince, podczas promocji monografii poświęconej funkcjonującemu tam w latach 1941-44 obozowi pracy.

Publikacja autorstwa Sebastiana Różyckiego, Marka Michalskiego i E. Kopówki pt. „Obóz pracy Treblinka I” stanowi zwieńczenie badań, jakie na tym terenie prowadzono w ciągu ostatnich lat. Wzięli w nich udział naukowcy z Politechniki Warszawskiej i archeolodzy z Uniwersytetu Warszawskiego, geolodzy, meteorolodzy. Książkę zaprezentowano 25 stycznia w Bibliotece Pedagogicznej im. H. Radlińskiej w Siedlcach.

Po zajęciu całości ziem Królestwa Polskiego Niemcy i Austro- Węgry dokonały podziału okupowanego przez nich terytorium. Od 1 września 1915 r. na tym terenie miały funkcjonować dwa gubernatorstwa: niemieckie z siedzibą w Warszawie i austriackie z siedzibą w Lublinie.

Do Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego włączone zostały prawie wszystkie powiaty dawnej guberni siedleckiej, oprócz powiatów dawnej guberni chełmskiej. Powiaty: konstantynowski, bialski, radzyński i włodawski podporządkowano niemieckiej Komendzie Etapów Naczelnego Dowództwa Armii Wschodnich (Oberkommando Ost, w skrócie Ober-Ost).

W styczniu 1940 r. pomiędzy ulicami: Wyrykowską, Okunińską i Furmańską utworzono we Włodawie getto. Przebywało w nim ponad 5,5 tys. Żydów z miasta i okolicy. Getto przestało istnieć 30 kwietnia 1943 r., kiedy Niemcy zorganizowali ostatnią akcję likwidacyjną, wywożąc Żydów do obozu w Sobiborze.

Na Lubelszczyźnie Niemcy zamordowali ok. 800 tys. Żydów. W Sobiborze powstał największy obóz spośród obozów włączonych w Akcję „Reinhardt”, zakładającą zagładę Żydów w Generalnym Gubernatorstwie i regionie białostockim. Obóz, którego budowę rozpoczęto na przełomie zimy i wiosny 1942 r., zlokalizowany został w dystrykcie lubelskim w niedużej odległości od Chełma i Włodawy. Jego powierzchnia wynosiła ok. 50 ha. Regularne transporty Żydów - z powiatów: puławskiego, krasnostawskiego, chełmskiego, hrubieszowskiego, bialskopodlaskiego - zaczęły przychodzić 5 maja 1942 r.

Pod datą 1 września 1915 r. Roman Starzyński zanotował: „Maszerując do Różanki łąkami nad Bugiem, spotykaliśmy pojedynczych uchodźców przekradających się bokami, aby Prusacy nie zarekwirowali im ostatniego konia czy ostatniej krowy. Wkrótce miałem okazję przekonania się, że obawy te nie były płonne.

Z oddali zaobserwowałem, jak pruscy taboryci rzucili się na ostatnią krowinę jakiejś baby i drwili sobie ze strasznej rozpaczy kobiety, która nie mogła się z nimi porozumieć, a oni zabierali jej ostatni «ogon», nie dając nawet pokwitowania. Byliśmy we dwóch, ich była cała kolumna, bezsilni musieliśmy patrzeć na gwałt i bezprawie”. Legionista Seweryn Romin we wsi Stawki spotkał 90- letniego starca K. Bobryka, powstańca z 1863 r. z partii Karola Krysińskiego. Był on wywieziony na Sybir, ale najpierw dostał 150 kijów. „Z twarzą jakby skamieniałą mówił nam, że czuje się zupełnie szczęśliwy, gdy ogląda raz jeszcze prawdziwe polskie wojsko”.

Woleli umrzeć za wiarę niż być zdrajcami unii. Parafianie z Drelowa nie przestraszyli się kozackich nahajek. Śnieg znaczony męczeńską krwią braci przypominał im o konieczności dochowania wierności mimo wszystko... Świadectwo ich życia inspiruje kolejne pokolenia.

Za odmawianie Różańca i śpiewanie godzinek, za pacierz polski i nabożeństwo naczelnik powiatu radzyńskiego Wasilij Kotow nałożył na parafian drelowskich kontrybucję i areszt domowy. Przez miesiąc - co odnotował w książce „Bohaterstwo unitów podlaskich (1875-1905)” ks. Kazimierz Dębski SDB - mieszkańcom nie wolno było opuszczać domostw. Cały tydzień mieli też trzymać inwentarz w oborze bez paszy i wody. A to wszystko - jak się wkrótce okazało - stanowić miało jedynie zapowiedź przyszłej krwawej rozprawy…

Na dalszej drodze marszu wypadło legionistom I Brygady maszerować przez Sławatycze, dawne miasteczko, liczące do sierpnia 1915 r. ok. 4,5 tys. mieszkańców. Jak zapisał literat legionista Andrzej Strug - 3 wiorsty marszu między szeregiem okopconych kominów.

Jedziemy, jedziemy i w końcu zrobiło się nam jakoś nieswojo w tych martwych ruinach. Ustały piosenki, urwały się rozmowy. W cudownym położeniu nad krętym błękitnym Bugiem w żyznej glebie, wśród wesołych lasów leżą te zgliszcza. August Krasicki z Komendy Legionów uzupełnił: Miasteczko spalone z wyjątkiem części południowej, gdzie kwaterujemy. Kościół w kilku miejscach trafiony granatami, cerkiew naprzeciwko nienaruszona (…). Kościół w Sławatyczach Niemcy zajęli na szpital, przy czym wyrzucili aparaty kościelne i krzyże. Nasz kapelan udał się do lekarza wojskowego Niemca ze skargą na to i prosił o pozwolenie uporządkowania kościoła, ażeby na jutro odprawić nabożeństwo dla żołnierzy.

Zgadzamy się z ideą dekomunizacji przestrzeni publicznej. Zależy nam jednak na tym, by decyzję o burzeniu pomników poprzedzić rozważeniem kontekstu, w jakim je wznoszono - mówią jednym głosem przeciwnicy likwidacji pomnika partyzantów usytuowanego na terenie Rezerwatu Jata w podłukowskich lasach.

Pomnik zwany również - ze względu na kolor użytego jako budulec piaskowca - czerwonym, odsłonięty został w 1969 r. Zwieńczeniem obelisku jest płaskorzeźba orła tzw. piastowskiego, tj. bez korony. Niżej widniej napis: „Pamięci polskich i radzieckich partyzantów zgrupowanych w tych lasach w latach 1942-1944, walczących z hitlerowskim okupantem. Społeczeństwo Ziemi Łukowskiej 1969”. Pytany o okoliczności budowy pomnika, Ryszard Grafik, regionalista, prezes łukowskiego koła Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, prywatnie - syn żołnierza AK, zaczyna od przypomnienia tego, co działo się w Rezerwacie Jata w okresie II wojny światowej. Pełen trudno dostępnych miejsc las w 1944 r. stał się ostoją Obozu Leśno-Szkoleniowego AK, przekształconego następnie w oddział partyzancki.

W niedzielę 29 sierpnia (1915), ósmego dnia od wymarszu z Warszawy, zerwaliśmy się o godz. 5.00 - zapisał Wacław Jędrzejewicz. Śniadanie już było gotowe: kartofle, ryż i czarna kawa. Potem, jak codziennie, kolumna czwórkowa w prawo i marsz. Przez Białą Podlaską przeszliśmy wczesnym rankiem i maszerowaliśmy prosto na wschód przez Zalesie, przez forty Brześcia.

Na szosie nastrój już zupełnie wojenny, coraz więcej rannych, coraz więcej wojska. Wysyłamy patrole naszych ułanów (…). Gdzie tu znaleźć tę Brygadę? Przyszły wreszcie wieści, że idąc z północy, przecięła ona już szosę brzeską i że trzeba skręcić na południe. Dochodzimy do Kobylan, pod samym Brześciem i bocznymi drogami przez lasy, prawie na przełaj, idziemy na południe (…). Wreszcie przybywają do nas łącznicy konni, wysłani przez Komendę Brygady, która stoi biwakiem w lasach pod Kopytowem, by wskazać nam drogę (…). Mamy w nogach przebyte tego dnia 44 km - nasz dotychczasowy rekord marszu. A od Warszawy 210 km. Teraz byle prędzej, byle naprzód. Żołnierze na nos upadają po tak długim marszu, ale ciągną szybko.

W 2017 r. minęła 320 rocznica uzyskania praw miejskich przez Terespol. 20 lipca 1697 r. osada Błotków została podniesiona do rangi miasta przez ówczesnego właściciela Józefa Bogusława Słuszkę. Zmienił on też jej nazwę na Terespol i przyczynił się do rozwoju miasta. Data ta, tak ważna i doniosła w dziejach miasta, jest mało znana lokalnej społeczności.

J.B. Słuszka, kasztelan wileński i hetman polny Wielkiego Księstwa Litewskiego, kupił Błotków od bp. Konstantego Brzostowskiego, syna Cypriana, 27 lipca 1681 r., co poświadcza podpisany w 1689 r. Rewersał Regestu Spraw Błotkowskich. J.B. Słuszka pochodził ze znakomitego ongiś rodu rycerskiego Słuszków na Litwie, o dość młodych tradycjach senatorskich, pieczętującego się herbem Ostoja. Po śmierci pierwszej żony Ludwiki Leszczyńskiej, 28 lutego 1677 r., stanął on po raz drugi na ślubnym kobiercu.

Nocleg z 27 na 28 sierpnia wypadł dla maszerującego z Warszawy do I Brygady baonu POW we wsi Sawki niedaleko Międzyrzeca. W. Jędrzejewicz zapisał: „Po drodze z Łukowa spotykaliśmy wsie spalone, ludność ewakuowana. Ci, co pozostali, wymyślają na Moskali (…)”. Rano 28 sierpnia baon zatrzymał się na krótki postój w Międzyrzecu Podl. Władze i mieszkańcy ofiarowali batalionowi konserwy kawowe, papierosy i 350 funtów chleba.

28 sierpnia Komenda Legionów Polskich została przydzielona do XVII Korpusu austriackiego, który skierowano na Wołyń. W związku z tym legioniści I Brygady w marszu na południe powrócili na kilka dni na nadbużańskie Podlasie. Prawdopodobnie pierwsza wróciła przez Bug kawaleria. W. Solek, żołnierz 1 pułku ułanów zapisał: Ponownie przechodzimy Bug i znów jesteśmy na Podlasiu.