Po masowej - w wyniku edyktu tolerancyjnego - konwersji byłych unitów pojawił się projekt oderwania części południowego Podlasia i Lubelszczyzny od Królestwa Polskiego.

Już na początku 1906 r. ukazała się broszura protojereja Aleksandra Budiłowicza [prawej ręki bp. chełmskiego Eulogiusza - przyp.] pt. „O konieczności wydzielenia ze składu Królestwa Polskiego Rusi Chełmskiej”. 6 marca 1906 r. rosyjskie ministerstwo spraw wewnętrznych przygotowało obszerną notatkę pt. „O wydzieleniu wschodnich powiatów lubelskiej i siedleckiej guberni z kraju nadwiślańskiego”. Nie ulega wątpliwości, że był to efekt starań prawosławnego bp. Eulogiusza i rzekomo spontanicznej akcji petycyjnej w czasie wyborów do Dumy.

Rozmowa z dr. Józefem Gereszem, autorem publikacji „Wobec cudu nad Wisłą. Sierpień 1920 r. na południowym Podlasiu”.

Zagrożenie tak krótkiej wolności, jak też wieści o tym, co dzieje się w Rosji i co grozi Polsce, spowodowały ocknięcie się. Naród doznał jakby elektrycznego wstrząsu, uświadamiając sobie, że najazd rosyjski musi być zatrzymany, że Polska musi być uratowana. Błyskawicznie zrodziła się jedność biednych i bogatych, starych i młodych. Przeprowadzano zbiórki płótna (szarpi), pieniędzy, broni, artykułów spożywczych. Uchwalono nadzwyczajny podatek w wysokości 30-40 marek z jednej morgi. Powstawały Komitety Obrony Narodowej. Roztaczano opiekę nad rodzinami powołanych do wojska. Dużą rolę odegrały apele bp. Przeździeckiego i duchowieństwa.

Na początku XIX w. Jan Szlubowski postanowił wybudować w swej posiadłości Opole (obecnie gm. Podedwórze) kaplicę grobową. Niestety po rozpoczęciu budowy zmarł i dopiero w roku 1807 synowie dokończyli dzieło. Początkowo kaplica służyła wyłącznie właścicielom, ale w ten sposób w Opolu powstały dwie rzymskokatolickie świątynie.

Istniała też cerkiew grekokatolicka, która ok. roku 1811 uległa zniszczeniu. Wówczas unici zwrócili się z prośbą do właściciela, aby mogli korzystać z jednego z dwóch istniejących kościołów rzymskokatolickich. Kolator Jan Szlubowski i władze duchowne zgodziły się - odstąpiono unitom dawny drewniany kościół, a katolikom, którzy stanowili mniejszość, pozostawiono niedawno wystawioną murowaną kaplicę grobową.

Edykt tolerancyjny ułatwił powstanie nowych parafii rzymskokatolickich i budowę nowych kościołów na byłych terenach unickich. Podobno wiele zależało od posła z guberni siedleckiej L. Dymszy, który przyczynił się do uzyskania zezwoleń na budowę świątyń w Huszczy, Łomazach, Łosicach, Konstantynowie, Kornicy, Piszczacu, Rossoszy, Sławatyczach. Warto poznać trud budowy niektórych z nich.

16 października 1907 r. bp lubelski Franciszek Jaczewski poświęcił i wmurował kamień węgielny kościoła w Łosicach. Do Komitetu budowy tego kościoła weszli: Józef Kostecki, Stefan Nikitowicz, Jan Biernacki, Józef Rumik i Piotr Rzewuski. Prezesem dozoru kościelnego został Nikodem Pliszka, właścicie majątku Rudnik. W październiku 1907 r. ks. Kucharski, proboszcz łosicki, informował bp. Jaczewskiego, że wzniesiono już mury nowej świątyni i pokryto ją dachem, na który zużyto 15 tys. dachówek zakupionych w Konstantynowie u hrabiego Platera.

Nadszedł historyczny, szczególny dla naszej społeczności dzień. Po 74 latach możemy upamiętnić Żydów, którzy zostali pomordowani w bestialski sposób. Dziś pochylamy się nad ich grobem. Cześć ich pamięci! - mówił wójt gminy Olszanka Jan Parol 25 lipca, podczas uroczystości odsłonięcia tablic w lesie w Próchenkach (powiat łosicki).

Tego dnia zostały odsłonięte tablice upamiętniające 14-osobową grupę Żydów zamordowanych przez Niemców podczas II wojny światowej. W lesie, w którym ukrywali się, a ich ciała spoczywają tam do dzisiaj, stanęły dwie tablice. Ich fundatorem jest fundacja „Pamięć, Która Trwa”.

Konsul francuski w Warszawie d’Anglade pisał na początku 1906 r. do swego rządu: „Urzędnicy rosyjscy otrzymują tutaj wysokie pensje, mają pełną władzę, by wydrzeć ze społeczeństwa pieniądze, by postępować jak w kraju podbitym (…). Nie cofają się przed niczym, aby osiągnąć ten cel: aresztami, gwałtami policji i wojska, nadużyciami władzy, a nawet wprowadzaniem do akcji agentów i prowokatorów”.

Aby się temu przeciwstawić, PPS „Frakcja rewolucyjna” usprawniła swoją Organizację Bojową, która w myśl uchwał partii miała nie tylko prowadzić działania odstraszające, ale dążyć do ogólnego ubojowienia partii i utworzenia jej zaplecza finansowego celem przygotowania masowej akcji zbrojnej, ogólnego powstania narodowego.

Cztery lata temu Gajewscy wyruszyli na Okęcie, by powitać Claudia Rodaka, który wraz z najbliższymi wyruszył zza oceanu do kraju swego ojca. Wzięli ze sobą transparent z napisem „Rodak”. Gościom z Argentyny ułatwił rozpoznanie rodziny, budząc przy okazji niemałe zdziwienie wśród oczekujących na samolot…

Opowieść o rodzinie z Argentyny Katarzyna i Dariusz Gajewscy z Siedlec zaczynają od listu w języku hiszpańskim, który w 2013 r. otrzymała mieszkająca w Białej Podlaskiej mama pani Katarzyny - Krystyna Ignatowska. Jego nadawcą był Claudio Rodak, syn Władysława - brata babci pani Kasi. - Napisał w nim, że chciałby zobaczyć ojczyznę ojca i poznać rodzinę. Już mailowo zaczęliśmy wymieniać się informacjami, zdjęciami itd. W lipcu przyleciał do Polski z żoną Aną, córką Claudią i jej chłopakiem. Nie przypuszczaliśmy, że zdecydują się na ponowny przyjazd - opowiada K. Gajewska tuż po kolejnej wizycie argentyńskiej gałęzi Rodaków na przełomie kwietnia i maja br.

„Cały żywot unitów podlaskich znaczony był męczeństwem” - podkreśla ks. Kazimierz Dębski SDB. Książka „Bohaterstwo unitów podlaskich (1875-1905)” obfituje w przykłady walki o katolicki chrzest, ślub i pogrzeb, w którą wpisane było cierpienie aż po ofiarę z życia.

Unici z wielkim zacięciem bronili swoje dzieci przed chrztem w cerkwi. Na ich determinację wpływ miał głoszony przez carat pogląd, iż chrzest prawosławny unieważnia obrzęd unicki i łaciński, a rodzice dziecka ochrzczonego w cerkwi automatycznie przechodzą na prawosławie.

Zaburzenia rewolucyjne i rozprzestrzenianie się mariawityzmu wywołały działania obronne Kościoła katolickiego. Biskup lubelski i podlaski Franciszek Jaczewski zarządził przeprowadzenie misji świętych i rekolekcji. Rozpoczęły się one jesienią 1906 r. i do połowy roku 1907 odbyły się w 17 parafiach.

W 1906 r. przeprowadzono je w Woli Gułowskiej, Wilczyskach, Goździe, Łukowie, Sokołowie Podlaskim i Garwolinie. Rekolekcje trwały przeważnie od 6.00 do 19.00. Prowadzili je misjonarze z Galicji. Byli to bernardyni: Czesław Bogdalski i Zygmunt Janicki. Ponadto bp Jaczewski telegraficznie wezwał dziekanów, by przysłali księży do pomocy w spowiedzi.

6 lipca prezydent Polski Andrzej Duda podpisał nowelizację ustawy, na mocy której działacze opozycji antykomunistycznej i osoby represjonowane w okresie PRL otrzymają comiesięczne świadczenie.

Ustawa jest efektem wieloletnich zabiegów środowiska internowanych i represjonowanych. Dotychczas obowiązujące rozporządzenie przyznawało wprawdzie świadczenie działaczom będącym w trudnej sytuacji materialnej, jednak tylko na rok i po spełnieniu określonego kryterium dochodowego (np. dochód osoby uprawnionej, samotnie gospodarującej, nie mógł przekraczać kwoty odpowiadającej 120% najniższej emerytury).