RZS – atak na stawy
RZS jest chorobą bardzo podstępną i często lekceważoną przez pacjentów na początkowym jej etapie. Pierwsze objawy można utożsamić z wycieńczeniem organizmu lub utratą odporności. Następne to ogólne rozbicie, bóle mięśniowo-stawowe, podwyższona temperatura ciała, duża potliwość, brak apetytu, senność, zmatowienie i łamliwość paznokci. Mogą również pojawić się plamy barwnikowe na grzbiecie rąk. Przez zaburzenie ukrwienia palców u rąk i stóp może wystąpić mrowienie i drętwienie. Osoby chore tłumaczą sobie te symptomy zmianą pogody. Mogą one się utrzymywać od tygodni do kilku miesięcy. Dopiero długotrwałe, stałe dolegliwości, które charakteryzują się natężeniem odczuwanego bólu i obrzękiem stawów zmuszają chorego do konsultacji lekarskiej. W pierwszym okresie RZS mogą występować symetryczne obrzęki zapalne drobnych stawów. Później choroba manifestuje się bólem i tkliwością stawów. Następnym objawem jest sztywność poranna stawów, która trwa od kilku minut we wczesnym stadium zachorowania, do nawet kilku godzin w późniejszym okresie choroby.
Co wyróżnia chorobę zwaną reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS) spośród licznej grupy chorób reumatologicznych?
Charakterystycznym objawem RZS jest sztywności poranna stawów, która trwa od kilku minut we wczesnym stadium zachorowania, do nawet kilku godzin w późniejszym okresie choroby. Temat RZS powinien zainteresować wszystkich tych, którzy zaobserwują u siebie ogólne rozbicie, bóle mięśniowo-stawowe, podwyższoną temperaturę ciała, dużą potliwość, brak apetytu, senność.
Cierpiące na gościec nasze babcie przyczyn choroby upatrywały w ciężkiej fizycznej pracy, częstym kontakcie z wilgocią itd. Tymczasem dzisiaj mówi się, że RZS to jedna z tych chorób, która ciągle ma swoje tajemnice. Najważniejszą z nich jest jej etiologia.
Naukowcy od wielu lat zastanawiają się nad przyczynami zachorowań na RZS. Jest wiele czynników mogących sprzyjać, jak i zapobiegać zachorowalności. Jednym z nich jest styl życia. Odpowiednia dieta i aktywność fizyczna mogą zahamować postępowanie choroby. Palenie papierosów i picie alkoholu z kolei powodują jej zaostrzenie; niewykluczone też, że mogą ją wywoływać. Do nasilenia objawów przyczyniają się również czynniki środowiskowe, jak zanieczyszczenie powietrza. Bodźcem zwiększającym zachorowalność może być zmiana w stężeniu hormonów płciowych, np. ciąża.
Uważa się, że istotne są uwarunkowanie genetyczne, ponieważ RZS częściej rozpoznawane jest u osób, w których w rodzinie pojawiły się przypadki zachorowań. Częste są też opinie, że zakażenia wirusowe i bakteryjne po wniknięciu do organizmu źle działają na układ odpornościowy, co skutkuje atakiem na prawidłowe struktury torebek stawowych. Kwestia bodźców immunologicznych nie jest do końca rozwiązana.
Co grozi choremu, jeśli bagatelizuje niepokojące zmiany, nie idzie do lekarza, nie podejmuje leczenia?
RZS jest chorobą bardzo podstępną i często lekceważoną przez pacjentów na początkowym jej etapie. Pierwsze objawy można utożsamić z wycieńczeniem organizmu lub utratą odporności. Następne to ogólne rozbicie, bóle mięśniowo-stawowe, podwyższona temperatura ciała, duża potliwość, brak apetytu, senność, zmatowienie i łamliwość paznokci. Mogą również pojawić się plamy barwnikowe na grzbiecie rąk. Przez zaburzenie ukrwienia palców u rąk i stóp może wystąpić mrowienie i drętwienie. Osoby chore tłumaczą sobie te symptomy zmianą pogody. Mogą one się utrzymywać od tygodni do kilku miesięcy. Dopiero długotrwałe, stałe dolegliwości, które charakteryzują się natężeniem odczuwanego bólu i obrzękiem stawów zmuszają chorego do konsultacji lekarskiej.
W pierwszym okresie RZS mogą występować symetryczne obrzęki zapalne drobnych stawów. Później choroba manifestuje się bólem i tkliwością stawów. Następnym objawem jest sztywność poranna stawów, która trwa od kilku minut we wczesnym stadium zachorowania, do nawet kilku godzin w późniejszym okresie choroby. Postępuje osłabienie sił mięśni i poluzowanie ścięgien, co utrudnia wykonywanie prostych czynności i znacznie obniża jakość życia. Przy każdym ruchu ból w stawach objętych procesem zapalnym i naciekiem staje się coraz bardziej dokuczliwy i ogranicza ruchomość stawu.
Konsekwencją długiego leczenia lub nieleczenia procesu zapalnego jest coraz większa degradacja stawów, powstają trwałe zmiany – nie tylko w obrębie chrząstki stawowej, ale również struktur kostnych tworzących staw oraz tkanki okołostawowej. W stawach łokciowych i kolanowych choroba prowadzi do przykurczów lub przerostów. U chorych może pojawiać się ryzyko uszkodzeń kręgosłupa. Zmianie ulega więzadło poprzeczne na odcinku C1/C2, grozi to odchyleniem zęba obrotnika w kierunku rdzenia i kanału kręgowego. Czynniki te mogą wywoływać poważne zaburzeniem neurologiczne, a nawet śmierć.
Jakie efekty można osiągnąć dzisiaj w walce z RZS, stosując nowoczesne leki?
Leczenie pozwala choremu dłużej zachować sprawność oraz normalnie funkcjonować w życiu codziennym. Odstąpienie farmakologii skutkuje nawrotem choroby, przez co znacznie pogarsza się jakość życia.
W leczeniu stosuje się leki przeciwzapalne niesteroidowe. Nie wstrzymują one postępu choroby, tylko łagodzą ból i sztywność poranną. Są to leki wspomagające farmakoterapię. Niestety mają wiele działań niepożądanych, dlatego ważne, by nie przekraczać dawek zaleconych przez lekarza.
Zasadniczymi przy leczeniu RZS są leki modyfikujące przebieg choroby (LMPCh). Powinny być wdrożone do leczenia jak najwcześniej, ponieważ nie tylko odwlekają niszczenie stawów, ale też osłabiają objawy.
Następną grupę leków w walce z RZS stanowią glikokortykosteroidy. Najczęściej stosuje się je na początku choroby, ponieważ działają szybko, minimalizują objawy zapalenia stawów i wstrzymują przebieg ich degradacji. Niestety leki sterydowe mają wiele działań niepożądanych, m.in. zwiększają ryzyko zawału mięśnia sercowego, mogą prowadzić do osteoporozy, zaniku mięśni, zaćmy, jaskry.
Stosuje się również tzw. leki biologiczne, które zobojętniają czynniki uczestniczące w odpowiedzi immunologicznej lub w procesie zapalnym stawów. Z tej grupy stosowane są m.in. blokery TNF-α, które podawane są najczęściej u osób z agresywnym przebiegiem choroby. Niestety preparaty biologiczne mogą wywoływać szereg objawów ubocznych, m.in. skłonność do zakażeń, zwiększenie występowania nowotworów złośliwych, chorób układu sercowo-naczyniowego.
Co zaleca się chorym, jeśli idzie o aktywność fizyczną? Powoduje ból, naturalne jest więc unikanie ruchu…
Zarówno jako czynnik profilaktyczny, jak i leczniczy ruch jest bardzo ważnym elementem w leczeniu RZS jest Leczenie ruchem trzeba prowadzić indywidualnie i ostrożnie, nie obciążając stawów. Ćwiczenia mają na celu wydłużyć zdolność samodzielnego poruszania się, zachować możliwość ruchu w stawach oraz zapobiec niszczeniu chrząstki stawowej. Dzięki wysiłkowi fizycznemu koryguję się zniekształcenie w stawach, ale również wzmacnia siłę mięśni i wytrzymałość. Poprawia się także praca mięśnia sercowego oraz samopoczucie chorego. Przeciwwskazaniem do ćwiczeń jest zaostrzenie objawów choroby.
Czy rehabilitacja przynosi poprawę zdrowia? Jakie zabiegi polecane są chorym?
Rehabilitacja powinna obejmować nie tylko fizjoterapię, ale także rehabilitację psychologiczną, zawodową i społeczną. Stosowanie ćwiczeń rehabilitacyjnych i ich intensywność zależą od wieku pacjenta, jego możliwości fizycznych, a także od czasu trwania choroby. Liczy się także nastawienie psychicznie pacjenta do procesu terapeutycznego. Intensywna rehabilitacja pozwala zapobiec dalszemu rozwojowi choroby, który prowadzi do niepełnosprawności poprzez osłabienie sił mięśni i ogranicza ruch stawów. Zapobiega również deformacji narządu ruchu. Ćwiczenia rozpoczyna się od rozluźnienia chorego poprzez lekki, delikatny masaż, który działa też przeciwbólowo. Później przechodzi się do ruchów biernych, które następnie bez użycia siły zmienia się na ruchy czynne. Przy kinezyterapii trzeba zastosować krótkie ćwiczenia wzmacniające. Mogą one zatrzymać zanik mięśni oraz zwiększyć ich siłę, wytrzymałość, aktywność. Bardzo ważnie jest stosowanie krótkich ćwiczeń do pierwszego odczucia bólu, przy przerwach na odpoczynek trwających tyle, co same ćwiczenia. Należy pamiętać, że każde ćwiczenie powinno być indywidualnie dostosowane do pacjenta.
Jakimi wskazaniami dietetycznymi winni się kierować chorzy?
Dieta osób borykających się z problemem RZS powinna być wzbogacona o wielonienasycone kwasy tłuszczowe, które można znaleźć w rybach morskich (dorsz, łosoś, halibut, śledź, makrela, tuńczyk). Produkty te są bogate w kwasy omega-3. Dawka 3-6 g działa przeciwzapalnie w RZS, ale również poprawia układ sercowo-naczyniowy. Dzięki suplementacji zmniejsza się bolesność stawów, sztywność poranna; dzięki niej chory rzadziej sięga po leki przeciwbólowe. Dlatego osoba chora powinna jeść więcej ryb, a unikać w swojej diecie mięsa wołowego i wieprzowego oraz przetworów mięsnych.
Chory powinien dbać o swoje kości: dwa, trzy razy dziennie spożywać nabiał: jogurty, chude twarogi oraz maślanki i kefiry. Ponieważ u osób z RZS stwierdzono w surowicy obniżone stężenie cynku i selenu oraz mniejsze stężenie witamin A i E, dobroczynne działanie mają owoce i warzywa, które są źródłem witamin A, C, E, β-karotenu, cynku i selenu. Chory powinien wykluczyć ze swojej diety kapustę, jabłka, szpinak, pomidory, truskawki i owoce cytrusowe. Zawarte w nich flawonoidy (kaempferol) zwiększają wzrost zachorowań u osób obciążonych genetycznie.
Osobom z RZS zaleca się spożywanie olejów roślinnych (oliwa z oliwek, olej kukurydziany, olej lniany), które są charakterystyczne dla kuchni śródziemnomorskiej i bogate w wielonienasycone kwasy tłuszczowe z mniejszą ilością kwasów nasyconych, mają większe działanie immunosupresyjne niż sama suplementacja omega-3.
Przy RZS trzeba zrezygnować z ostrych przypraw i z soli. Można je zamienić na świeże zioła (np. szczypiorek, natka pietruszki, koperek, bazylia, tymianek, oregano) oraz przyprawy korzenne (kurkuma, cynamon, goździki, imbir), które pomagają zmniejszyć stan zapalny.
Do cięższego przebiegu choroby, jak i zachorowania mogą przyczynić się używki: mocna kawa i herbata, alkohol i palenie papierosów. Chorzy, w szczególności osoby otyłe, powinni przejść na dietę lekkostrawną i śródziemnomorską nie tylko dla dobrego samopoczucia. Tusza pogarsza stan kości i stawów.
Dziękuję za rozmowę.
W kwestiach indywidualnego uzupełnienia diety w odniesieniu do aktualnego stanu zdrowia chorego chętnie udzielę porad Czytelnikom „Echa Katolickiego” – zapraszam do kontaktu poprzez stronę www.naukapielegnowania.com.
LA