Rozmaitości
Źródło: ARCHIWUM
Źródło: ARCHIWUM

Senior u dentysty

O opiece stomatologicznej nad osobami starszymi i mnogości problemów zdrowotnych, dotykających tę grupę pacjentów, mówi Aneta Zduniak, lekarz dentysta, specjalista stomatologii zachowawczej z endodoncją.

W myśl zasady, że łatwiej zapobiegać, niż leczyć i uwzględniając zwiększoną skłonność do zapadania na choroby jamy ustnej u osób w wieku podeszłym, senior powinien regularnie, co 3-6 miesięcy, zgłaszać się do dentysty na wnikliwe badanie przeglądowe. Umożliwia to wczesne wykrycie ubytków próchnicowych, ale i patologii związanych z błoną śluzową czy dziąsłami. Zmiany w jamie ustnej mogą być pierwszym objawem chorób ogólnoustrojowych, takich jak cukrzyca, niedokrwistość czy białaczka. Podobnie rzecz ma się z niegojącymi owrzodzeniami. Mogą mieć one, niestety, podłoże nowotworowe. Czas ma tu ogromne znaczenie, tak więc zachęcam do regularnego zgłaszania się na wizyty stomatologiczne.

Czy opieka stomatologiczna nad osobami w podeszłym wieku różni się znacząco od innych grup wiekowych?

Tak i nie. Z jednej strony – zdrowie jamy ustnej osób w wieku podeszłym, tak jak w każdej grupie wiekowej, jest ściśle związane z ogólnym stanem zdrowia i dobrą jakością życia. Stan jamy ustnej bezpośrednio oddziałuje na rodzaj i konsystencję spożywanych posiłków, wagę, nawodnienie i odżywienie, a także bardzo ważne aspekty dotyczące mowy i kontaktów społecznych. A z drugiej strony należy pamiętać o tym, że postęp medycyny i stomatologii sprawia, iż wydłuża się średnia długość życia, a pacjenci zachowują dłużej więcej własnych zębów. To generuje inne wyzwania terapeutyczne niż u osób młodszych. Specyfika i mnogość problemów stomatologicznych osób starszych jest na tyle charakterystyczna dla tej grupy, że wyróżniono nawet odrębną gałąź stomatologii – gerostomatologię.

 

Jakie problemy zdrowotne dotykają najczęściej tej grupy pacjentów?

Problemy mogą mieć charakter natury ogólnej i miejscowej. Nasilające się wraz z wiekiem trudności w samodzielnym wykonywaniu czynności życia codziennego i spadek sprawności manualnej, mogą wpływać negatywnie na kondycję jamy ustnej. Obserwowane bardzo często w tej grupie choroby przyzębia z towarzyszącą recesją dziąseł, odsłonięciem powierzchni korzeni, prowadzić mogą do łatwej akumulacji resztek i trudności w oczyszczaniu jamy ustnej. Skutkuje to zwiększonym odkładaniem płytki i kamienia na zębach i dziąsłach, nasileniem choroby próchnicowej z obecnością bólu czy nawet krwawienia. Obserwujemy tu często zjawisko „błędnego koła” – dolegliwości bólowe zmuszają pacjenta do wyboru miękkiej, papkowatej diety, co – w połączeniu z obserwowanym często w tej grupie spadkiem wydzielania śliny – skutkuje szybszym przebiegiem i większym nasileniem choroby próchnicowej.

 

Jak ogólna kondycja organizmu wpływać może na zdrowie jamy ustnej?

Jest to druga, obok miejscowych, grupa czynników nasilających w istotny sposób problemy w jamie ustnej. Powszechne jest u osób w wieku podeszłym współwystępowanie czasem nawet kilku chorób przewlekłych oraz przyjmowanie leków, które pośrednio lub bezpośrednio wpływać mogą na stan zębów i błony śluzowej w jamie ustnej. Szacuje się, że ponad 400 leków jako skutek uboczny może powodować kserostomię, czyli zmniejszenie wydzielania śliny i uczucie suchości w jamie ustnej. Są to niektóre z leków stosowanych w terapii nadciśnienia tętniczego, choroby wieńcowej, alergii, choroby wrzodowej, refluksu, choroby Parkinsona, depresji czy zaburzeń snu. Suchość jamy ustnej może być efektem zbyt słabego nawodnienia organizmu, zmniejszenia wydzielania śliny wraz z wiekiem, oddychania przez usta, nikotynizmu, ale też nieleczenia lub słabej kontroli chorób ogólnych, takich jak np. cukrzyca czy zaburzeń wynikających z niedoboru witamin z grupy B lub żelaza. Jest to uciążliwe, ale i poważne zaburzenie, bo ślina pełni bardzo ważną rolę w jamie ustnej – neutralizuje kwasy, nawilża błonę śluzową, ułatwia prawidłowe formowanie kęsów pokarmowych.

 

Jak radzić sobie z problemem suchości w jamie ustnej?

Kluczowe jest odpowiednie nawodnienie organizmu poprzez stałe popijanie małymi łykami wody lub innych niesłodzonych napojów oraz dbanie o nawilżanie ust odpowiednimi preparatami. Korzystny efekt przynosi również stymulowanie wydzielania śliny poprzez ssanie bezcukrowych cukierków albo żucie bezcukrowej gumy do żucia. Najważniejsze jest jednak, aby z problemem suchości zgłosić się do lekarza stomatologa, który oceni nasilenie problemu i ewentualnie zaleci profesjonalne preparaty nawilżające błonę śluzową jamy ustnej czy ślinozastępcze.

 

Profilaktyka jest tak samo ważna, jak leczenie?

Oczywiście! Mam tu na myśli zarówno profesjonalną ocenę stanu zdrowia jamy ustnej z ustaleniem planu profilaktyczno-leczniczego i leczeniem stomatologicznym, ale również codzienne samodzielne zabiegi higieniczne. W myśl zasady, że łatwiej zapobiegać, niż leczyć i uwzględniając zwiększoną skłonność do zapadania na choroby jamy ustnej u osób w wieku podeszłym, senior powinien regularnie, co 3-6 miesięcy, zgłaszać się do dentysty na wnikliwe badanie przeglądowe. Umożliwia to wczesne wykrycie ubytków próchnicowych, ale i patologii związanych z błoną śluzową czy dziąsłami. Zmiany w jamie ustnej mogą być pierwszym objawem chorób ogólnoustrojowych, takich jak cukrzyca, niedokrwistość czy białaczka. Podobnie rzecz ma się z niegojącymi owrzodzeniami. Mogą mieć one, niestety, podłoże nowotworowe. Czas ma tu ogromne znaczenie, tak więc zachęcam do regularnego zgłaszania się na wizyty stomatologiczne.

 

Najważniejsze zasady codziennej higieny jamy ustnej osób starszych, to…

Podstawowym zabiegiem jest minimum dwukrotne na dzień oczyszczanie zębów miękką szczoteczką lub szczotką elektryczną z użyciem pasty zawierającej fluor oraz oczyszczanie protez po każdym posiłku. Niezbędnymi akcesoriami są: czyścik do języka, nitka dentystyczna czy szczoteczki międzyzębowe. Przestrzenie międzyzębowe i powierzchnia języka są miejscem zalegania wielu bakterii. Nieoczyszczanie tych miejsc jest jedną z przyczyn nasilenia próchnicy czy zmian na błonie śluzowej. Wielu pacjentów dotkniętych chorobą przyzębia i odsłonięciem korzeni, cierpi z powodu nadwrażliwości zębów w czasie spożywania zimnych, gorących, kwaśnych lub słodkich pokarmów. Tacy pacjenci mają do wyboru wiele dostępnych na rynku past zawierających środki znoszące nadwrażliwość. Wartym zauważenia jest również stosowanie płukanek do jamy ustnej – zawarte w nich środki przeciwbakteryjne i przeciwzapalne wspomogą oczyszczanie jamy ustnej. Należy zwrócić uwagę, aby płukanka nie zawierała alkoholu – nawet niewielki jego dodatek może nasilać uczucie suchości jamy ustnej.

Bardzo ważnym aspektem w zapobieganiu chorobom jamy ustnej jest stosowanie diety ubogiej w węglowodany proste oraz unikanie pokarmów o papkowatej konsystencji, które łatwo oblepiają zęby i trudno je usunąć z jamy ustnej. Częste podjadanie między głównymi posiłkami również sprzyja rozwojowi próchnicy.

 

Czy higiena użytkowanych przez pacjenta protez wymaga innych środków?

Tak. Oczyszczanie uzupełnień protetycznych jest bardzo ważne, bo osoby użytkujące ruchome uzupełnienia protetyczne są szczególnie narażone na rozwój infekcji grzybiczych jamy ustnej. Chciałabym w tym miejscu podkreślić, że całodobowe użytkowanie protez jest niekorzystne. Wskazane jest zachowanie przerwy nocnej. Do higieny protez należy używać oddzielnej szczoteczki i dostępnych na rynku past do oczyszczania protez. Raz w tygodniu protezę można zdezynfekować z użyciem dostępnych w aptekach tabletek do czyszczenia protez. Użycie kleju do protez może ułatwić jej codzienne użytkowanie, ale warto zawsze skonsultować jego dobór z lekarzem. Chciałabym obalić mit przechowywania protez na mokro – nie jest to metoda zalecana, bo wilgotne środowisko sprzyja nadkażeniom grzybiczym. Po umyciu protezę należy osuszyć i przechowywać w wentylowanym pudełku.

Podsumowując temat zasad higieny u osób w wieku podeszłym, należy podkreślić, że niestety wielu pacjentów cierpi na demencję, ograniczenia manualne, utrudniające czy uniemożliwiające higienę jamy ustnej. Podobnie rzecz ma się w przypadku pacjentów niepełnosprawnych czy leżących. Kluczowe jest zaangażowanie i pomoc osób opiekujących się seniorami. Obniżenie ryzyka wystąpienia dolegliwości ze strony jamy ustnej i eliminacja patogenów wpływa na poprawę zdrowia ogólnego i jakości życia seniorów.

 

Dziękuję za rozmowę.

Iwona Zduniak-Urban