Przełom lat 1905 i 1906 był w guberni siedleckiej okresem gorących wydarzeń związanych z rewolucją 1905 r. „Gorąco” było już od początku roku, bo w miastach robotnicy, a na wsi służba folwarczna i chłopi walczyli o swoje prawa socjalne.

Równocześnie jednak trwała tzw. akcja gminna, czyli walka o spolszczenie szkół i urzędów. W tym przypadku chłopi działali ręka w rękę z ziemianami, a carskie władze i jednych, i drugich uważały za wrogów. Ziemianie i chłopi mówili jednym głosem podczas wielkich manifestacji, które ogarnęły gubernię w trakcie tzw. dekady wolności, w okresie od wydania przez cara 30 października 1905 r. manifestu zapowiadającego powołanie Dumy Ustawodawczej, po wprowadzenie stanu wojennego 10 listopada. Podczas tych manifestacji noszono flagi narodowe, godło Polski, śpiewano pieśni patriotyczne, kościelne i rewolucyjne.

Świątynia unitów podlaskich kojarzy się zazwyczaj ze skromną drewnianą budowlą stojącą gdzieś na wsi, wśród drzew. Takie skojarzenie nie jest bezpodstawne, gdyż spośród 141 cerkwi i kaplic unickiej diecezji chełmskiej w połowie XIX w. zdecydowana większość, bo aż 121, było zbudowanych z drewna.

Tylko 20 cerkwi było murowanych. Znajdowały się one głównie w miastach i miasteczkach, m.in. w Białej Podlaskiej, Kodniu, Terespolu, Konstantynowie, Międzyrzecu (trzy), Parczewie czy Włodawie. Najokazalszym obiektem sakralnym służącym wiernym obrządku greckokatolickiego był kościół i klasztor bazyliański w Białej Podlaskiej. Zbudowano go w miejscu XVI-wiecznej drewnianej cerkwi. W 1690 r. przybyli tutaj ojcowie bazylianie i wybudowali nowy drewniany kościół. Obecny kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, fundacji Michała Kazimierza Radziwiłła, wybudowano w latach 1747-1749 w miejscu poprzedniej, drewnianej świątyni.

Ks. Jan Marceli de Gutkowo Gutkowski był drugim w kolejności biskupem ordynariuszem utworzonej w 1818 r. diecezji janowskiej czyli podlaskiej. Powiedzieć o nim, że był postacią kontrowersyjną, to niewiele powiedzieć.

Losy biskupa Gutkowskiego badał znawca dziejów podlaskiego Kościoła dr Rafał Dmowski. Przyszły biskup urodził się 27 maja 1776 r. we wsi Witkowo Pawlaki k. Ciechanowa. Do szkoły uczęszczał w Płocku, ale chyba nie za długo, skoro już w 1792 r. jako nastoletni ochotnik wstąpił do wojska I Rzeczpospolitej. Kolejnym etapem życia Gutkowskiego był stan duchowny. Wstąpił bowiem do Zakonu Dominikanów. W 1799 r. otrzymał święcenia kapłańskie we Włocławku i został kaznodzieją, a następnie profesorem teologii. Potem został przeorem klasztoru św. Dominika w Płocku, który jednak musiał opuścić w 1804 r. na skutek kasaty klasztoru przez władze pruskie.

W listopadzie 1918 r. w całym naszym regionie odbywało się rozbrajanie niemieckich żołnierzy. Najczęściej akcja przebiegała bezkrwawo, ale w niektórych miejscach padły strzały i polała się krew.

Choć 11 listopada 1918 r. uznawany jest za koniec I wojny światowej, to na wschodzie Europy Niemcy wcale nie złożyli broni. Na ziemiach polskich zazwyczaj należało ich do tego skłonić, co też czynili członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej lub polscy strażacy, którzy swoje działania wspierali powagą munduru. Nierzadko zresztą strażacy należeli jednocześnie do POW. Listopadowe rozbrajanie Niemców, którzy licznie stacjonowali pomiędzy Bugiem a Wisłą, odbywało się przeważnie bezkrwawo. Polakom zależało na pozbyciu się ze swoich ziem uzbrojonych po zęby i wciąż groźnych Niemców. Ci ostatni z kolei chcieliby jak najszybciej znaleźć się w domu po latach wojaczki oraz wobec nadchodzących zewsząd wieści o rewolucyjnych niepokojach w Rosji, które mogły się rozlać na całą Europę.

Wielu polskich oficerów z czasów wojen napoleońskich oraz powstania listopadowego osiadło w naszym regionie. Tutaj gospodarowali w swoich majątkach, a ich doczesne szczątki spoczęły na miejscowych cmentarzach. Miejsce pochówku wielu z nich ustalił dr Andrzej Chojnacki badający od lat losy żołnierzy z pierwszych dekad XIX w.

Na cmentarzu w Pruszynie pod Siedlcami spoczywa jeden z najbardziej utytułowanych oficerów doby napoleońskiej, hrabia Stanisław Rostworowski. Jako 19-latek zaciągnął się do gwardii napoleońskiej, w której walczył w 1806 r. pod Pułtuskiem i Iławą. W kwietniu 1807 r. został porucznikiem słynnych szwoleżerów gwardii. Wziął udział w szarży pod Somosierrą. W Hiszpanii otrzymał Order Kawalerski Legii Honorowej. Następnie bił się z Austriakami pod Raszynem, gdzie został ranny.

Biografowie Henryka Sienkiewicza wymieniają czasem niejakiego ks. Marczewskiego lub Marczyńskiego, który był pierwszym nauczycielem przyszłego noblisty i czytelnikiem jego pierwszego dziecinnego wypracowania - „powieści”.

W związku z postacią księdza pojawiały różne teorie. Sprawę postanowił wyjaśnić badający rodzinne koligacje Sienkiewicza Bogusław Niemirka, któremu po żmudnych badaniach udało się przypomnieć ciekawą postać ks. Alberta Marczewskiego. Albert Marczewski urodził się w rodzinie mieszczan - rolników w Mordach pod Siedlcami w 1820 r. Po skończeniu gimnazjum i próbach zdobycia rządowej posady urzędniczej w Warszawie, wobec trudnej sytuacji materialnej podjął się obowiązków nauczyciela prywatnego w domu Aleksego i Aleksandry Dmochowskich z Burca w powiecie łukowskim.

Upadek powstania styczniowego pogrążył nadzieje na odzyskanie przez Polskę niepodległości. Rezygnacja z walki zbrojnej nie oznaczała jednak akceptowania przez Polaków polityki rusyfikatorskiej.

Przykładem może być postawa podlaskich ziemian wobec zaborców. Zaledwie dwa lata po upadku powstania naczelnik siedleckiej żandarmerii informował gubernatora, że ziemianie nie mogą wyrzec się myśli o sprawie narodowej. „Wielu z nich, choć nie uczestniczyło bezpośrednio w powstaniu wcześniej, obecnie czyni wszystko, aby utrudnić władzom zaprowadzenie nowych porządków. Warstwy posiadające intrygują przeciwko polityce rusyfikacyjnej”. Przykłady antyrosyjskich działań ziemian z Podlasia przytoczył naczelnik lubelskiej żandarmerii. Wymienił on właściciela dóbr włodawskich hr. Augusta Zamoyskiego, hr. Potocką z Międzyrzeca i hr. Łubieńską z Jabłonia wśród osób wspierających antypaństwową działalność biskupa podlaskiego Beniamina Szymańskiego.

Utworzona na początku XVII w. w Białej Książęcej, czyli obecnej Białej Podlaskiej, Kolonia Akademicka stała się jedną z najważniejszych placówek oświatowych w naszym regionie w okresie I Rzeczypospolitej.

Swe powstanie zawdzięcza nietuzinkowej postaci, jaką był ks. Krzysztof Wilski. Inny znany podlaski kapłan, ks. Roman Soszyński pisał 400 lat po przyjściu na świat Wilskiego: „Wszedł więc w historię, w szacowne szeregi dostojnych mężów nauki, zasłużonych narodowi właśnie dzięki założeniu Akademii Bialskiej”. Krzysztof Wilski urodził się ok. 1580 r. w Wilczych Piętkach k. Rawy Mazowieckiej w rodzinie drobnej szlachty. Prawdopodobnie klepałby biedę na spłachetku ziemi, gdyby nie stryj Jan Wilski, zasłużony żołnierz hetmana Jana Zamoyskiego.

10 października 1794 r. pod Maciejowicami rozegrała się bitwa, która przypieczętowała losy powstania kościuszkowskiego. Starły się w niej siły powstańcze dowodzone przez gen. Tadeusza Kościuszkę z armią rosyjską dowodzoną przez generałów Denisowa i Fersena.

Kościuszko postawił przed polskimi siłami ambitne zadanie rozbicia kolejno dwóch korpusów rosyjskich, gdyż oprócz sił Fersena i Denisowa zbliżało się znad Bugu duże ugrupowanie gen. Suworowa. Każdy z korpusów rosyjskich osobno był silniejszy niż armia Kościuszki. Naczelnik insurekcji miał jednak potencjalnego asa w rękawie, którym była operująca w pobliżu głównych sił polskich dywizja gen. Adama Ponińskiego. Wczesnym rankiem 10 października na niezłej pozycji w oparciu o rzekę Okrzejkę i pałac w Podzamczu stanęło ok. 6 tys. Polaków dysponujących 30 armatami. Rosjanie mieli dwukrotną przewagę w ludziach oraz artylerii. W dodatku część sił polskich stanowili kosynierzy, którzy co prawda sprawili Rosjanom krwawą łaźnię pod Racławicami, ale w późniejszych starciach zazwyczaj ustępowali sile ognia artylerii i karabinów.

23 września 1924 r., przeżywszy zaledwie 44 lata, zmarł Mieczysław Asłanowicz. Jego pogrzeb zgromadził w Siedlcach kilka tysięcy ludzi.

Msze żałobne odprawiali biskup podlaski Henryk Przeździecki oraz ks. prałat Karol Dębiński. Przerwano zajęcia w szkołach, Żydzi pozamykali sklepy. Grały dwie orkiestry, a kondukt pogrzebowy przeszedł centralnymi ulicami miasta. Nie było końca przemówieniom i pożegnaniom, nekrologi publikowała prasa siedlecka i warszawska. Asłanowicz nie był wojskowym ani politykiem, tylko nauczycielem i wychowawcą. Zasłużył jednak na tytuł „Siedlczanina XX wieku”. Jest też patronem ulicy w centrum miasta. Urodził się 29 lutego 1880 r. w Długojewie. Gimnazjum ukończył w Radomiu.